Vì sao hộ kinh doanh bỗng nhiên 'sợ' thuế?

Không thể gọi là “né thuế”

Cửa hàng bán sữa trên đường Đông Bắc, quận 12, TPHCM, những ngày này gây chú ý bởi trước cửa hàng có treo biển ghi rõ ràng: “cửa hàng không nhận chuyển khoản”. Khi được hỏi lý do, người bán cho biết chỉ nhận tiền mặt cho an toàn, ai không dùng tiền mặt có thể đến cửa hàng khác mua.

Dù không nhận chuyển khoản, nhưng cửa hàng sữa này vẫn rất đông khách, vì giá ở đây rẻ hơn chỗ khác và rẻ hơn nhiều so với siêu thị.

Thực ra khoảng một tuần trở lại đây, việc treo biển không nhận chuyển khoản tại nhiều cửa hàng, hộ kinh doanh, hoặc chuyển khoản nhưng phải ghi nội dung khác đi được báo chí phản ánh diễn ra ở nhiều địa phương.

Trước thực trạng này, không ít ý kiến cho rằng đây là biểu hiện của việc che giấu doanh thu nhằm “né thuế”. Vì theo quy định từ ngày 1-6, các hộ, cá nhân kinh doanh đang nộp thuế theo hình thức khoán có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên, phải áp dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền có kết nối với cơ quan thuế.

Có nghĩa doanh thu của các hộ, cá nhân kinh doanh sẽ được xác định lại, và có thể bị điều chỉnh mức thuế khoán khi có con số thực.

Chia sẻ với ĐTTC về việc này, LS. Nguyễn Đức Nghĩa, Phó Giám đốc Trung tâm Hỗ trợ DN nhỏ và vừa - Hiệp hội DN TPHCM cho rằng, chỉ yêu cầu không nhận chuyển khoản thì chưa đủ căn cứ khẳng định hộ kinh doanh giấu doanh thu, “né thuế”, vì hiện nay chưa có quy định cấm người tiêu dùng sử dụng tiền mặt để thanh toán hàng hóa, dịch vụ.

Đồng thời, cũng không có quy định nào cấm cá nhân kinh doanh hoặc DN nhận thanh toán bằng tiền mặt. Song ông cũng cho rằng, việc áp dụng quy định mới từ 1-6 cũng khiến nhiều hộ kinh doanh chưa kịp chuẩn bị thiết bị, nghiệp vụ và cả về tinh thần nên cũng có nhiều lo lắng. Cần phải có thời gian để các hộ kinh doanh thích ứng.

Cái lo đầu tiên là gia tăng chi phí đầu tư thiết bị, phần mềm để xuất hóa đơn cho mỗi giao dịch, kết nối với cơ quan thuế. Rồi không ít chủ hộ kinh doanh lớn tuổi lo thao tác không đúng gây ra sai sót.

Nhưng cái lo nhất của nhiều hộ kinh doanh là gánh nặng chi phí thuế khi không còn tính theo thuế khoán trong khi doanh thu, lợi nhuận không thay đổi. Nhiều chủ cửa hàng tạp hóa cho biết, họ buôn bán nhỏ chủ yếu lấy công làm lời, nên nếu chịu thuế suất 1,5% trên doanh thu thì gần như kinh doanh không có lãi.

Và việc tính toán tăng giá bán hàng hóa cũng đang được nhiều hộ kinh doanh cân nhắc.

Cơ chế thuế đơn giản và cần bước đệm chuyển đổi

Theo khảo sát nhanh của ĐTTC, không ít hộ và cá nhân kinh doanh vẫn có cách hiểu đơn giản rằng, khi doanh thu phát sinh bằng cách chuyển khoản vào tài khoản cá nhân phải thực hiện nghĩa vụ thuế.

Còn trường hợp khách hàng thanh toán bằng tiền mặt có thể tránh được nghĩa vụ thuế. Nhưng theo phân tích của ngành thuế, dù khách hàng thanh toán bằng chuyển khoản hay tiền mặt, nghĩa vụ thuế vẫn xảy ra trên tổng doanh thu.

Mới đây nhất vào ngày 4-6, Chi cục Thuế khu vực I phát đi thư ngỏ về việc một số cơ sở kinh doanh chỉ nhận tiền mặt nhằm “né thuế”. Theo đó, cơ quan thuế nhấn mạnh, hành vi treo biển "chỉ nhận tiền mặt" hoặc ghi nội dung chuyển khoản mập mờ, thí dụ "trả tiền mượn", "tiền cà phê", "tiền ship"… để cơ quan chức năng gặp khó khăn khi xác định doanh thu không làm giảm nghĩa vụ thuế, thì có thể trở thành dấu hiệu nghi ngờ cho hành vi che giấu doanh thu.

Đồng thời còn đi ngược với xu hướng "xã hội số - kinh tế số - công dân số" và chủ trương phát triển thanh toán không dùng tiền mặt của Đảng, Nhà nước.

Thực ra quy định các hộ, cá nhân kinh doanh đang nộp thuế theo hình thức khoán có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên, phải áp dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền có kết nối với cơ quan thuế từ 1-6, là bước đi đầu tiên để hộ kinh doanh làm quen với việc bỏ thuế khoán, và tiến tới việc chấm dứt cơ chế thuế khoán trong năm 2026, theo tinh thần Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị.

Theo đánh giá của ngành thuế, việc này không chỉ giúp minh bạch và công bằng trong thu thuế, mà còn giúp thúc đẩy hộ kinh doanh chuyển lên DN. Bởi trước đây, do thói quen nộp thuế khoán, nhiều hộ không duy trì sổ sách kế toán hay chứng từ hợp lệ.

Nay khi bắt buộc thực hiện theo phương pháp kê khai, họ sẽ dần quen với quản trị tài chính bài bản, tiền đề quan trọng để phát triển thành DN nhỏ và siêu nhỏ, từ đó tiếp cận được các chính sách hỗ trợ kinh doanh.

Hiện nay theo quy định Luật Thuế GTGT và Luật Thuế TNDN, thì cá nhân kinh doanh có mức doanh thu hàng năm từ 100 triệu đồng trở xuống, không thuộc đối tượng chịu Thuế GTGT và không phải nộp Thuế TNDN. Nhưng từ ngày 1-1-2026, mức doanh thu không chịu thuế tăng lên 200 triệu đồng.

Do vậy, việc áp dụng hóa đơn điện tử từ khởi tạo máy tính tiền không ảnh hưởng nhiều đến hộ kinh doanh nhỏ lẻ.

Tuy nhiên, theo đánh giá của ông Nguyễn Văn Thân, Chủ tịch Hiệp hội DN nhỏ và vừa Việt Nam, để hỗ trợ các hộ kinh doanh quản lý tài chính và tuân thủ quy định thuế theo phương pháp kê khai, Nhà nước nên cung cấp một ứng dụng (app) kế toán miễn phí.

Ứng dụng này sẽ giúp các hộ kinh doanh dễ dàng tự kê khai đầu vào, đầu ra và nộp thuế, từ đó giảm tải cho cơ quan thuế trong việc quản lý hơn 5 triệu hộ kinh doanh. Việc thói quen quản lý tài chính chuyên nghiệp cho các hộ kinh doanh, giúp họ nhận thấy lợi ích của việc chuyển đổi sang mô hình DN, như miễn thuế, tiếp cận ưu đãi, và các điều kiện hỗ trợ khác.

Đồng ý với nhận định này, LS Nghĩa cho rằng hộ kinh doanh lo ngại khi chuyển lên DN không phải đóng thuế nhiều hơn, mà sợ những rủi ro pháp lý liên quan đến thuế do thiếu kinh nghiệm, hiểu biết. Chính vì thế một cơ chế thuế đơn giản, giảm bớt nỗi lo sai phạm sẽ là bước đệm để hộ kinh doanh tự tin hơn khi chuyển lên DN.

Cũng theo ông Nghĩa, với những hộ kinh doanh có quy mô lớn muốn mở rộng chuyển thành DN, trong giai đoạn đầu chưa quen thuộc có thể thuê các đại lý thuế nhằm hỗ trợ các hoạt động kế toán, thuế, báo cáo hàng quý, hàng năm…

Được biết, chi phí thuê đại lý thuế dao động khoảng từ 1-3 triệu đồng/tháng, được xem là phù hợp nếu hộ kinh doanh muốn sử dụng dịch vụ.