Tại hội nghị công tác quốc gia về công nghệ hôm 5-1, Bộ Khoa học và Công nghệ cho biết Trung Quốc sẽ tiến hành tái cơ cấu hệ thống các phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia của đất nước và đưa ra kế hoạch 10 năm để thúc đẩy nghiên cứu khoa học cơ bản của đất nước.
Bộ cho biết tại hội nghị do Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ ,Wang Zhigang chủ trì, các ưu tiên cho năm 2021 cũng bao gồm việc huy động một hệ thống trên toàn quốc để tìm kiếm đột phá trong các lĩnh vực nghiên cứu chính và khuyến khích các doanh nghiệp thực hiện vai trò chủ đạo hơn trong nghiên cứu khoa học và công nghệ.
Mặc dù Trung Quốc đang ngày càng thể hiện sức mạnh công nghệ của mình dù là trong không gian hay dưới biển sâu, việc áp đặt các lệnh trừng phạt của Mỹ - vốn đã hạn chế quyền tiếp cận công nghệ của Mỹ bởi các nhà vô địch công nghệ của Trung Quốc như gã khổng lồ viễn thông Huawei Technologies và nhà sản xuất chip SMIC. Chủ tịch Tập Cận Bình đã mô tả việc nước này không có khả năng sản xuất các thành phần công nghệ cao quan trọng là bị đối thủ bóp nghẹt.
Khi Trung Quốc công bố kế hoạch 5 năm mới nhất vào cuối năm ngoái, lần đầu tiên nó bao gồm một chương dành riêng cho công nghệ.
Nick Marro, trưởng bộ phận thương mại toàn cầu tại The Economist Intelligence Unit, cho biết: “[Bắt kịp công nghệ] từ lâu đã là một mục tiêu chính sách thầm lặng ở Trung Quốc, nhưng thực tế là chúng ta đang thấy điều này được công khai rõ ràng ngay bây giờ mới là điều đáng chú ý. Trung Quốc đang áp dụng một đường lối cứng rắn hơn, đánh giá tỉnh táo hơn về các rủi ro địa chính trị hiện tại, điều chắc chắn sẽ thúc đẩy phần lớn việc hoạch định chính sách kỹ thuật số trong tương lai của nước này”.
Các phòng thí nghiệm do nhà nước hậu thuẫn có thể thực hiện nghiên cứu tiên tiến nhất trên thế giới là một phần quan trọng trong nỗ lực tổng thể của Trung Quốc nhằm tăng cường năng lực công nghệ của mình, với Hội đồng Nhà nước vào 5-2020 đã tuyên bố rằng các phòng thí nghiệm này phải phục vụ tốt hơn nhu cầu chiến lược của Trung Quốc.
Tuy nhiên, quốc gia này đã không đạt mục tiêu phát triển 700 phòng thí nghiệm trọng điểm của nhà nước vào cuối năm 2020, trong đó có 270 phòng thí nghiệm tại các doanh nghiệp Trung Quốc. Vào cuối năm 2019, họ chỉ có 515 phòng thí nghiệm chính đang hoạt động, hiếm hơn con số 501 phòng thí nghiệm được tính vào cuối năm 2018, theo dữ liệu mới nhất của chính phủ.
Một trở ngại là sự thiếu nhiệt tình của các doanh nghiệp Trung Quốc, đặc biệt là các doanh nghiệp tư nhân. Phần lớn các phòng thí nghiệm trọng điểm của nhà nước Trung Quốc là tại các trường đại học, Học viện Khoa học Trung Quốc do nhà nước quản lý và các doanh nghiệp nhà nước.
Đồng thời, khát vọng trở thành siêu cường công nghệ của Trung Quốc đã vấp phải sự giám sát ngày càng nhiều của Mỹ và các chính sách của nước này, bao gồm cả Kế hoạch Ngàn nhân tài thuê các nhà khoa học Trung Quốc từ nước ngoài, đã vấp phải sự phản kháng.
Một số phòng thí nghiệm trọng điểm của nhà nước đã vướng vào mối thù công nghệ Trung - Mỹ trong hai năm qua. Bộ Thương mại Hoa Kỳ đã thêm Viện Công nghệ Cáp Nhĩ Tân (HIT) có uy tín vào Danh sách tổ chức của mình vào tháng 6 năm ngoái, cấm tổ chức này sử dụng các sản phẩm hoặc dịch vụ của Mỹ - bao gồm cả phần mềm phân tích phổ biến MATLAB - mà không có giấy phép xuất khẩu. HIT điều hành bảy phòng thí nghiệm quan trọng của nhà nước bao gồm một phòng thí nghiệm chuyên về người máy.
Huawei, công ty có một phòng thí nghiệm quan trọng của nhà nước về giao tiếp không dây, cũng được đưa vào Danh sách thực thể vào 5-2019.
Nhưng ông Marro cho biết các hạn chế của Mỹ nhằm ngăn chặn sự phát triển của Trung Quốc “chỉ có thể tiến xa hơn”, vì các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc và các công ty Mỹ sẽ cố gắng tìm ra kẽ hở.
“Một chiến lược bền vững hơn là cố gắng đổi mới Trung Quốc, theo đó đầu tư của Mỹ được hướng vào hỗ trợ các hoạt động khoa học và công nghệ trong nước, bao gồm cả R&D. Chính quyền Biden đã ám chỉ rằng nó gây được tiếng vang lớn hơn với lập trường này ”.
Naubahar Sharif, phó giáo sư về chính sách công tại Đại học Khoa học và Công nghệ Hồng Kông, cho biết các phòng thí nghiệm trọng điểm của nhà nước là “phương tiện chính mà chính quyền Trung Quốc đang sử dụng để hướng các nguồn lực vào việc nâng cao năng lực và khả năng nghiên cứu cơ bản”.
Ngoài các phòng thí nghiệm trên đại lục, có hơn một chục trường được đặt tại Hồng Kông như Đại học Hồng Kông, Đại học Trung Quốc Hồng Kông, Đại học Khoa học và Công nghệ Hồng Kông và Đại học Bách khoa Hồng Kông.
Nền kinh tế đang bùng nổ của Trung Quốc giúp nước này có thể tăng đều đặn chi tiêu cho nghiên cứu và phát triển, nhưng chi tiêu cho R&D tính theo tỷ lệ phần trăm GDP vẫn thua các nền kinh tế tiên tiến như Mỹ và Nhật Bản.
Phó Giáo sư Sharif nói: “Kiến thức khoa học thường mất nhiều thời gian để trở nên hữu ích. Với suy nghĩ đó, các nhà chức trách Trung Quốc đã thực hiện các bước cụ thể và sâu rộng để đầu tư mạnh mẽ vào nghiên cứu cơ bản, hoàn toàn nhận thấy rằng thành quả của sự tập trung và đầu tư đó có thể mất rất lâu mới xuất hiện”.
Ông Marro nói rằng trong nhiều lĩnh vực như sản xuất vi mạch tích hợp, đầu tư của quốc gia này “không thực sự mang lại nhiều kết quả, ngoại trừ một số trường hợp đáng chú ý là lãng phí và gian lận”. Tuy nhiên, ông nói thêm: “chúng ta không nên loại trừ hoàn toàn Trung Quốc, nước có khả năng sẽ xoay trục theo hướng mở rộng các lợi thế so sánh hiện có, bao gồm cả trong các lĩnh vực như tài chính di động và Dữ liệu lớn”.
