Phiên tòa vắng mặt
Phiên tòa xét xử Funes bắt đầu vào tháng 4 khi ông này vẫn sống ở Nicaragua. El Salvador đã thay đổi luật vào năm ngoái để cho phép xét xử vắng mặt. Các công tố viên đã buộc tội Funes liên kết bất hợp pháp và không thực hiện nhiệm vụ của mình đối với thỏa thuận đình chiến băng đảng được đàm phán vào năm 2012. Ông Funes đã bác bỏ cáo buộc này.
Cựu Bộ trưởng An ninh của ông Funes, Tướng David Munguía Payes cũng bị kết án 18 năm tù vì tham gia các cuộc đàm phán. Bản án của ông Funes gồm 8 năm tù vì tội cấu kết bất hợp pháp và 6 năm vì tội không thi hành nhiệm vụ. Trong khi ông Funes cho rằng công tố đã không chứng minh được các cáo buộc ông, Tướng Munguía Payes nói phiên tòa có nhiều điểm bất thường: “Tôi coi mình là tù nhân chính trị, vì chỉ phục vụ với tư cách là cựu Bộ trưởng của Tổng thống Funes. Bản án đối với tôi là bất hợp pháp, không có cơ sở pháp lý”.
Dù vậy, Tổng chưởng lý Rodolfo Delgado khẳng định: “Chúng tôi đã chứng minh được 2 cựu quan chức này, những người có nghĩa vụ bảo vệ người dân Salvador nhưng đã dùng mạng sống của họ để đổi lấy các đặc ân bầu cử, hành động như những thành viên băng đảng”. Ngoài ra, năm 2016 các băng đảng tiết lộ thành viên của Liên minh Cộng hòa Quốc gia (ARENA) và Mặt trận Giải phóng Quốc gia Farabundo Martí (FMLN), đã bí mật thương lượng với các băng đảng trước cuộc bầu cử tổng thống năm 2014 để thuyết phục họ bỏ phiếu.
Thỏa thuận băng đảng
Từ tháng 3-2012 đến 5-2014, chính phủ Salvador dưới sự lãnh đạo của ông Funes, Nhà thờ Công giáo và 2 băng đảng tội phạm lớn nhất của đất nước, Mara Salvatrucha (MS-13) và 18th Street (Barrio 18), đã đi đến thỏa thuận ngừng bắn, còn gọi là Thỏa thuận đình chiến băng đảng. Thỏa thuận nhằm giảm tỷ lệ giết người và tống tiền của các băng đảng, để đổi lấy điều kiện nhà tù được cải thiện và một số đặc quyền thăm viếng.
Thỏa thuận này được tiến hành bí mật, chỉ bị phanh phui sau khi tờ báo El Faro phát hiện 30 thủ lĩnh băng đảng được chuyển từ nhà tù an ninh tối đa sang nhà tù an ninh thấp hơn. Ban đầu chính phủ đã phủ nhận cáo buộc, nói không hề tồn tại bất kỳ thỏa thuận nào. Chỉ khi thỏa thuận có kết quả giảm tội phạm, chính phủ mới bắt đầu thừa nhận sự tồn tại của nó, nhưng vẫn tiếp tục cho rằng tội phạm giảm do các chính sách an ninh của mình. Chính phủ chỉ chính thức công nhận vai trò của mình trong việc đàm phán thỏa thuận ngừng bắn vào tháng 9-2012.
Mặc dù các băng nhóm đã giao nộp vũ khí và chính phủ đã loại bỏ binh lính khỏi các khu vực hòa bình, thỏa thuận ngừng bắn một lần nữa bị phá vỡ vào tháng 2-2013, sau khi các vụ giết người gia tăng. Vào tháng 5-2014, khi tỷ lệ giết người lên tới 14 vụ mỗi ngày, ông Funes tuyên bố "thỏa thuận ngừng bắn đã thất bại".
Thực tế, thỏa thuận này đã bị chỉ trích rằng nó mang lại cho các băng đảng tính hợp pháp về mặt chính trị, trong khi không mang lại bất kỳ lợi ích nào cho người dân, cũng như không giải quyết được vấn đề bạo lực băng đảng trong nước.
Thật ra, thỏa thuận ngừng bắn đã góp phần giảm các vụ giết người. Theo đó, chính phủ đã ghi nhận 2.576 vụ giết người trong năm 2012, giảm 41% so với 4.371 vụ trong năm 2011. Năm 2013, chính phủ ghi nhận 2.492 vụ giết người, giảm nhẹ so với năm 2012. Thế nhưng, với sự sụp đổ của thỏa thuận ngừng bắn vào giữa năm 2014, các vụ giết người quay trở lại mức trước khi ngừng bắn, và năm 2014 cả nước ghi nhận 3.912 vụ giết người.
Năm 2015, sau khi thỏa thuận ngừng bắn kết thúc, có 6.657 vụ giết người. Trong những năm sau đó, một số cá nhân bị buộc tội và bị bắt vì liên quan đến thỏa thuận ngừng bắn, bao gồm Funes, Munguía và Mijango.
Đã có tiền lệ
Ông Funes sinh ngày 18-10-1959 ở San Salvador. Ông tốt nghiệp trung học trường Externado San José và học Đại học Universidad Centroamericana (UCA) nhưng không tốt nghiệp. Cả Externado và UCA đều là các học viện của Dòng Tên (dòng tu Công giáo), điều này đã ảnh hưởng sâu sắc đến Tổng thống Funes. Năm 1994, ông được trao giải Maria Moors Cabot của Đại học Columbia vì thúc đẩy tự do báo chí và hiểu biết giữa các nước.
Ông Funes cũng từng là nhà báo đã tổ chức chương trình phỏng vấn rất nổi tiếng trên truyền hình. Ông xuất hiện trên Kênh 12 và CNN en Español, tổ chức các chương trình tin tức địa phương chỉ trích các chính phủ trước đây. Ông là phóng viên trong Nội chiến Salvador và đã phỏng vấn các thủ lĩnh phiến quân cánh tả. Chính trong thời gian này, ông trở nên đồng cảm hơn với những người cánh tả ở El Salvador và coi mình là người trung tả.
El Salvador đã truy nã ông Funes vì các tội danh bị cáo buộc khác nhau trong ít nhất 6 vụ án. Nicaragua trao quyền công dân cho ông vào năm 2019. Vào năm 2015, Tòa án Tối cao của El Salvador đã phán quyết rằng các băng nhóm này là các tổ chức khủng bố. Tổng thống hiện tại Nayib Bukele cũng đã bị cáo buộc tham gia các cuộc đàm phán tương tự với các băng đảng.
Vào tháng 12-2021, Bộ Tài chính Mỹ cho biết chính phủ của Bukele đã bí mật thỏa thuận ngừng bắn với thủ lĩnh của các băng đảng đường phố. Các thủ lĩnh băng đảng bị bỏ tù được trao các đặc quyền để đổi lấy việc giảm các vụ giết người và ủng hộ đảng của Bukele.
Cũng vào năm 2021, cựu Tổng chưởng lý Raúl Melara nói ông sẽ điều tra các cáo buộc. Nhưng khi đảng của ông Bukele chiếm ưu thế trong cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ và nắm quyền kiểm soát Quốc hội, các nhà lập pháp mới đã lật đổ Melara. Vào tháng 3-2022, thỏa thuận ngừng bắn đã bị phá vỡ khi các băng đảng giết 62 người chỉ trong 1 ngày. Ông Bukele đã đáp trả bằng cách tiến hành cuộc chiến tổng lực chống lại các băng nhóm.
Ông Funes là cựu Tổng thống Salvador thứ hai bị kết án tù vì hoạt động bất hợp pháp trong thời gian cầm quyền. Năm 2018, cựu Tổng thống Tony Saca đã bị kết án 10 năm tù với tội danh tham ô hơn 300 triệu USD trong quỹ nhà nước.
