Giảm lãi suất đầu vào, liều thuốc tốt liệu có tác dụng phụ?

Song vấn đề là hiện nay lãi suất vẫn đang nằm ở ngưỡng thấp, và bản thân các NHTM cũng đang có nhiều khó khăn về nguồn vốn. Vậy can thiệp lãi suất vào - ra liệu có làm khó các NH?

Nghiêm cấm tăng lãi suất không theo định hướng

Đầu năm 2024, lãi suất huy động (LSHĐ) tiếp tục xu hướng giảm từ năm 2023 và chạm mức đáy, thấp hơn cả giai đoạn đáy lãi suất trong thời điểm dịch Covid-19. Tuy nhiên bắt đầu từ tháng 4-2024, LSHĐ tại các NH trở lại xu hướng tăng, tập trung ở các NH nhỏ sau đó lan dần đến các NH lớn.

Đầu năm 2025, dựa vào tình hình thị trường, các tổ chức nghiên cứu đều dự báo LSHĐ thị trường 1 năm 2025 có thể tăng nhẹ nhưng vẫn ở mức thấp, mức tăng từ 0,3-1% tùy nhóm NH. Và thực tế trong tháng 1-2025, có 12 NH điều chỉnh tăng LSHĐ với mức tăng từ 0,1-0,9%/năm. Nửa đầu tháng 2 tiếp tục ghi nhận 6 nhà băng điều chỉnh tăng LSHĐ.

Song đà tăng LSHĐ này đã bị chặn lại. Ngày 24-2, Thủ tướng ký Công điện 19/CĐ-TTg gửi Thống đốc NHNN về việc tăng cường thực hiện các giải pháp giảm lãi suất. Công điện nêu, trong thời gian qua, Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ đã có nhiều chỉ đạo đối với NHNN và các tổ chức tín dụng (TCTD) về việc tiếp tục thực hiện các giải pháp để giảm mặt bằng lãi suất cho vay, tháo gỡ khó khăn cho khách hàng, hỗ trợ người dân, doanh nghiệp (DN) có điều kiện phát triển sản xuất kinh doanh, thúc đẩy tăng trưởng.

Tuy nhiên vẫn có một số NHTM điều chỉnh tăng LSHĐ, là yếu tố tác động làm tăng lãi suất cho vay. Ngay lập tức vào ngày 25-2, NHNN tổ chức họp trực tuyến với hệ thống các TCTD liên quan đến vấn đề lãi suất và các giải pháp ổn định mặt bằng lãi suất tiền gửi. Các lãnh đạo NH cũng cam kết tuân thủ chỉ đạo của Chính phủ và NHNN, không tăng lãi suất cho vay để chia sẻ khó khăn với DN, người dân.

Tiếp theo ngày 1-3, Chỉ thị 05/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ về các nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm, đột phá thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư công, bảo đảm mục tiêu tăng trưởng cả nước năm 2025 đạt 8% trở lên, tiếp tục nhấn mạnh các vấn đề liên quan đến lãi suất.

Cụ thể yêu cầu NHNN thường xuyên theo dõi, giám sát chặt chẽ diễn biến LSHĐ, cho vay của các NHTM, thực hiện quyết liệt, hiệu quả hơn nữa các giải pháp theo thẩm quyền để giảm mặt bằng lãi suất cho vay, nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Có đi ngược chiều gió?

Giảm lãi suất là tin tốt đối với người dân và DN có nhu cầu vay vốn NH để sản xuất, kinh doanh, tiêu dùng… Yêu cầu của Chính phủ cũng sẽ chặn được cuộc đua tăng lãi suất ở các NHTM cổ phần quy mô nhỏ trong bối cảnh tín dụng dự kiến được đẩy mạnh ra thị trường hỗ trợ tăng trưởng kinh tế.

Thế nhưng, bản thân các NH cũng đang có vấn đề của chính họ, dẫn đến việc phải tăng lãi suất. Vì vậy, vấn đề đặt ra hiện nay là việc giảm LSHĐ để giảm lãi suất cho vay liệu có phải là liều thuốc tốt, mang lại hiệu quả nhanh, hay sẽ gây ra nhiều tác dụng phụ khác?

Theo giải thích của các NH, do LSHĐ nằm nhiều ở các kỳ hạn ngắn. Vì vậy để cơ cấu lại nguồn vốn, các NH tăng LSHĐ ở kỳ hạn 6 tháng trở lên nhưng cũng có giảm lãi suất ở một số kỳ hạn. Hơn nữa thời gian qua vẫn đang có một số áp lực từ việc biến động giá vàng và tỷ giá, do đó các NH cũng có điều chỉnh các danh mục lãi suất.

Hiện tại đáp ứng yêu cầu của Chính phủ và NHNN, nhiều NHTM đã lập tức công bố biểu lãi suất mới với mức lãi suất được điều chỉnh giảm so với trước. Song nếu nhìn vào số liệu kinh doanh của các NH sẽ thấy, việc giảm LSHĐ sẽ khiến các NH đối mặt với nhiều khó khăn trong thu hút nguồn vốn để cho vay lại.

Một báo cáo công bố gần đây cho thấy, sở dĩ các NH duy trì đà tăng LSHĐ liên tục trong thời gian qua là do chênh lệch giữa cho vay và huy động vẫn ở mức cao. Tính đến 31-12-2024, tổng dư nợ tại 27 NH trong hệ thống (có niêm yết trên thị trường chứng khoán) đạt hơn 11,85 triệu tỷ đồng, tăng 18% so với đầu năm, trong khi đó tổng lượng tiền gửi khách hàng tại các NH này là gần 11,14 triệu tỷ đồng, tăng 13% so với đầu năm.

Trong 27 NH này, có 20 NH có tỷ lệ cho vay/huy động (LDR) tăng cao hơn so với cuối năm 2023, tức có nhiều NH đã cấp tín dụng nhiều hơn nguồn vốn huy động được.

Trong bản tin công bố gần đây, Hiệp hội NH Việt Nam cũng thông tin, tỷ lệ LDR trong những năm gần đây cũng có xu hướng tăng dần, phản ánh sự mở rộng tín dụng mạnh mẽ hơn so với tốc độ huy động vốn. Xu hướng này cho thấy các NH đối mặt với thanh khoản. Trước áp lực thanh khoản ngày càng lớn, nhiều chuyên gia nhận định các NH nhỏ phải đối mặt với rủi ro thanh khoản cao, do phụ thuộc vào nguồn vốn ngắn hạn và có bộ đệm thanh khoản yếu.

Vậy nếu giảm LSHĐ sâu hơn, câu chuyện thanh khoản sẽ trở thành vấn đề của hệ thống NH. Hiện nay, nếu so với lạm phát, lãi suất tiền gửi đang ở mức phù hợp, song lạm phát kỳ vọng đang tăng cao, giảm LSHĐ sẽ khiến việc gửi tiền vào NH không còn đủ sức hấp dẫn. Mặt khác, các kênh đầu tư khác như chứng khoán, bất động sản, vàng, ngoại tệ vẫn đang cạnh tranh gay gắt với kênh tiền gửi, đặc biệt là kênh vàng đang thu hút sự quan tâm lớn.

Để xử lý câu chuyện thanh khoản, hiện NHNN cũng đang có những hành động tích cực trong vấn đề tạo thanh khoản để các NH có thể giảm lãi suất. Cụ thể sau một thời gian dài phát hành tín phiếu, NHNN đã chính thức dừng kênh hút tiền này từ ngày 5-2.

Đồng thời, NHNN cũng triển khai thêm các hợp đồng cho vay OMO lên đến 91 ngày để hỗ trợ thanh khoản dài hạn hơn cho hệ thống NH, qua đó hỗ trợ hệ thống cung ứng kịp thời nguồn vốn phục vụ cho hoạt động sản xuất kinh doanh của nền kinh tế, góp phần giảm mặt bằng lãi suất thị trường.

Thế nhưng, việc đẩy lãi suất VNĐ xuống thấp lại làm tăng chênh lệch giữa LSHĐ VNĐ trong nước và lãi suất USD trên liên NH, gây bất lợi cho tỷ giá USD/VNĐ. Thời gian qua trên thị trường chứng khoán, khối ngoại liên tục bán ròng do áp lực tỷ giá cùng sự dịch chuyển dòng vốn về nơi có mức độ sinh lời tốt hơn.

Cụ thể, 2 tháng đầu năm 2025, giá trị bán ròng của nhóm nhà đầu tư nước ngoài đã vượt ngưỡng 16.600 tỷ đồng, tương ứng hơn 630 triệu USD. Giá trị bán ròng của khối ngoại trên thị trường chứng khoán Việt Nam kể từ đầu năm 2023 tới hiện tại đã xấp xỉ 134.000 tỷ đồng, đồng nghĩa khoảng 5,2 tỷ USD vốn ngoại đã bị rút ra khỏi sàn chứng khoán Việt.