Kích hoạt đầu ra cho kiều hối bằng cách nào?

Quy mô lớn chưa thể thống kê hết

Thời gian qua, dù chịu ảnh hưởng từ khó khăn chung của nền kinh tế toàn cầu, song Việt Nam vẫn duy trì vị trí trong top 10 quốc gia có lượng kiều hối lớn nhất thế giới, và trong top 3 quốc gia nhận kiều hối nhiều nhất khu vực châu Á - Thái Bình Dương.

Tính từ năm 1993 đến 2023, tổng lượng kiều hối chuyển về Việt Nam ước đạt khoảng 230 tỷ USD, gần tương đương với tổng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đã giải ngân trong cùng giai đoạn. Năm 2024, bất chấp những biến động địa chính trị và bất ổn kinh tế toàn cầu, lượng kiều hối về Việt Nam vẫn duy trì mức cao, ước tính gần 16 tỷ USD.

TPHCM tiếp tục là địa phương dẫn đầu với hơn 9,6 tỷ USD trong năm 2024, chiếm hơn 60% tổng lượng kiều hối cả nước. Trong quý I-2025, kiều hối về TPHCM đạt 2,412 tỷ USD, tăng gần 20% so với quý IV-2024. Trong đó, 1,757 tỷ USD đến từ các công ty kiều hối, và 655 triệu USD qua hệ thống ngân hàng thương mại. Khu vực châu Á đóng góp gần 49% lượng kiều hối và có tăng trưởng mạnh nhất so với các khu vực khác.

Điều đáng lưu ý theo dự đoán của các công ty kiều hối, lượng kiều hối chuyển qua kênh chính thức chỉ mới đạt khoảng 50% tổng lượng kiều hối chuyển về Việt Nam, số còn lại được chuyển qua hình thức như “chuyển tay” hoặc hệ thống trung gian phi ngân hàng. Đồng thời, kiều hối là dòng tiền một chiều, đến tay người nhận là kết thúc và được sử dụng tùy ý từ tiêu dùng cá nhân, đầu tư bất động sản, tiết kiệm hoặc phát triển kinh tế hộ gia đình.

Do chưa thể xác định được quy mô sử dụng cụ thể, nên chưa rõ hết nguồn lực lớn này đang đi vào đâu. Việc thiếu cơ chế thống kê và định hướng cụ thể khiến khó đo lường hiệu quả sử dụng dòng tiền này.

Cần cơ chế kích hoạt đầu ra

Theo các chuyên gia kinh tế, các mục đích sử dụng kiều hối nêu trên đều mang lại ý nghĩa góp phần kích thích tiêu dùng và tăng trưởng kinh tế, cũng như góp phần cải thiện và nâng cao chất lượng cuộc sống người dân. Nhưng điều này chỉ có ý nghĩa ngắn hạn, về lâu dài lại chưa tạo ra nhiều giá trị sản xuất, chưa mở rộng năng lực đầu tư, việc làm, công nghệ như mục tiêu nền kinh tế đang cần hướng tới.

Thời gian qua, các ngân hàng và các công ty kiều hối đã có nhiều nỗ lực trong việc số hóa hoạt động nhận chi trả, rút tiền tự động, mở tài khoản tiết kiệm trực tuyến… Song điều đó chỉ mới giải quyết được khâu tiếp nhận và phân phối dòng tiền, chưa đủ để “giữ chân” hoặc “dẫn dắt” nguồn vốn này đến các lĩnh vực kinh tế có tiềm năng sinh lời bền vững.

Ngoài ra, hiện có trở ngại lớn là chênh lệch lãi suất trong nước và quốc tế, đặc biệt khi lãi suất tiền gửi USD ở Việt Nam hiện bằng 0%, còn lãi suất VNĐ cũng đang ở mức thấp. Trước đây, sự chênh lệch lãi suất từng là một động lực thu hút người Việt ở nước ngoài chuyển tiền về gửi tiết kiệm, song với mức lãi suất hiện nay cộng với biến động tỷ giá và lạm phát, động lực này đã giảm đi đáng kể.

Vì vậy, cần có các công cụ tài chính đặc thù đối với kiều hối, để vừa thu hút được dòng kiều hồi quy mô lớn, vừa có thể định hướng dòng tiền vào các hoạt động sản xuất kinh doanh, tác động tích cực đến tăng trưởng kinh tế. Nếu vẫn thiếu cơ chế “kích hoạt đầu ra” cho dòng kiều hối, dễ bỏ lỡ cơ hội lớn trong việc huy động nguồn lực tài chính quan trọng từ cộng đồng kiều bào đang ngày càng lớn mạnh về quy mô, và tiềm lực tài chính.

Thời gian gần đây, để "nắn dòng" kiều hối vào các kênh sinh lợi cao và bền vững, nhiều giải pháp đã được đề xuất như huy động góp vốn vào hợp tác xã, doanh nghiệp; mua trái phiếu địa phương; đầu tư tài chính và bất động sản...

Đặc biệt, việc phát hành trái phiếu đô thị dành riêng cho kiều bào có thu nhập cao được xem là một trong những giải pháp tiềm năng, nếu có sự khởi xướng và đảm bảo từ nhà nước sẽ tạo niềm tin và hấp dẫn dòng vốn. Chẳng hạn vào cuối tháng 9-2024, UBND TPHCM đã có quyết định phê duyệt Đề án Chính sách phát huy hiệu quả nguồn lực kiều hối trên địa bàn TPHCM từ nay đến năm 2030.

Đề án này đã nêu các chính sách để thu hút và phát huy nguồn lực kiều hối. Như định hướng nguồn kiều hối tham gia vào thị trường tài chính (thị trường chứng khoán, cổ phiếu...), hình thành kênh dẫn vốn từ người nhận kiều hối với mục đích tiết kiệm đến người kinh doanh, hỗ trợ chuyển vốn từ người không có cơ hội đầu tư sinh lợi đến những người có cơ hội đầu tư sinh lợi.

Hay định hướng huy động nguồn kiều hối vào kế hoạch cổ phần hóa các doanh nghiệp nhà nước, bán các tài sản công; hình thành các quỹ sản xuất từ dòng kiều hối (như quỹ kiều hối bất động sản, quỹ kiều hối hỗ trợ cho sản xuất vừa và nhỏ, quỹ đầu tư người Việt Nam ở nước ngoài...).

Đặc biệt, Đề án cũng đề xuất phát hành trái phiếu với thời hạn 5 năm hoặc 10 năm, nhằm thu hút nguồn kiều hối tham gia đầu tư xây dựng các công trình hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội, hạ tầng kinh tế.

Chủ trương định hướng đã có, thị trường đang mong chờ sẽ có những hành động thực thi nhanh và hiệu quả, để tạo môi trường đầu tư kinh doanh thuận lợi, từ đó tận dụng tốt dòng kiều hối của kiều bào để xây dựng đất nước.

Chẳng hạn theo bà Trần Tuệ Tri, kiều bào Singapore, đồng sáng lập Vietnam Brand Purpose, TPHCM cần có giải pháp khuyến khích các tổ chức tư nhân tham gia vào đề án. Trong đó, các doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là trong các lĩnh vực tài chính, công nghệ và viễn thông, có thể giúp tạo ra các sản phẩm sáng tạo, phục vụ cho nhu cầu đặc thù của kiều bào.

Hay theo ông Trần Văn Tâm (kiều bào Mỹ), đề xuất TPHCM có chính sách cụ thể hơn về chuyển đổi số trong ngành xây dựng để khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào metro. Trong phát hành trái phiếu, có thể phân ra như nguồn kiều hối đó đầu tư vào hạng mục nào để kiều bào biết rõ họ đang đầu tư vào lĩnh vực nào… Điều này cho thấy, kiều bào cũng mong chờ có những cơ chế chính sách phù hợp để chuyển hướng sang đầu tư thực chất.

Tuy nhiên, muốn kích hoạt được đầu ra hiệu quả cho dòng vốn này, cần sự đồng hành của cả hệ thống, từ chính sách nhà nước, định chế tài chính, hệ thống ngân hàng, cho tới cộng đồng doanh nghiệp và bản thân người nhận kiều hối.