Với công nghệ và hỏa lực được thể hiện trong cuộc xung đột - ném bom chính xác, dẫn đường bằng vệ tinh, đánh chặn tên lửa, tấn công không đối đất để loại bỏ xe tăng, tác chiến điện tử, một chiều trên chiến trường, máy bay ném bom tàng hình - Chiến tranh vùng Vịnh là một “cuộc tấn công hạt nhân tâm lý” với Trung Quốc, các nhà quan sát nhận định.
Sự kiện này đã giúp khởi động quá trình hiện đại hóa quân sự của Trung Quốc và dẫn đến việc Quân đội Giải phóng Nhân dân (PLA) thu hẹp khoảng cách với quân đội Mỹ đến mức hiện được coi là “mối đe dọa chiến lược”.
Các chuyên gia cho rằng Bão táp sa mạc, kéo dài 6 tuần, đánh dấu buổi bình minh của một cuộc cách mạng chiến tranh, cho thấy sự lạc hậu của PLA vào thời điểm đó và làm dấy lên lo lắng về an ninh quốc gia, các chuyên gia nói.
Ni Lexiong, một chuyên gia quân sự tại Thượng Hải cho biết: “Nó cho Trung Quốc thấy một cuộc chiến nên được tiến hành như thế nào và buộc quân đội Trung Quốc phải bỏ qua giai đoạn cơ giới hóa và chuyển thẳng sang phát triển công nghệ thông tin. Từ các lý thuyết quân sự đến việc xây dựng quân đội, vũ khí và thiết bị, đến các công nghệ liên quan, chúng tôi nhận ra rằng nó đã đi sau người Mỹ hàng thập kỷ.”
Dư chấn từ quá khứ
Antony Wong Tong, một nhà phân tích quân sự có trụ sở tại Macau, cho biết các học thuyết cũ của PLA như “Chiến tranh nhân dân” đã được chứng minh là lỗi thời trong Chiến tranh vùng Vịnh, và cho thấy rằng sau ngày 4-6-1989 - ngày xảy ra vụ thảm sát đẫm máu ở Quảng trường Thiên An Môn - Trung Quốc một lần nữa trở thành kẻ thù trong tưởng tượng của Mỹ, điều này khiến vấn đề của Bắc Kinh trở nên sắp xảy ra.
Ông nói: “Kể từ những năm 1990, PLA đã hoàn toàn chuyển sang con đường chuyên nghiệp hóa và hiện đại hóa.”
Năm 1991 chứng kiến sự tan rã của Liên Xô và Chiến tranh Lạnh kết thúc, đồng thời áp lực quân sự và chính trị đối với Trung Quốc gia tăng đáng kể. Nhận thức được tính dễ bị tổn thương và yếu kém của mình, Trung Quốc đã áp dụng cách tiếp cận ngoại giao “giữ thái độ khiêm tốn và trì hoãn thời gian”, đồng thời dồn toàn lực cho sự phát triển.
Trong dư chấn của Chiến tranh vùng Vịnh, nhà lãnh đạo Trung Quốc lúc đó là Giang Trạch Dân bắt đầu thúc đẩy ý tưởng rằng PLA nên tập trung vào việc xây dựng “khả năng tác chiến khu vực hiện đại trong điều kiện công nghệ cao”, “hoàn thành nhiệm vụ lịch sử kép là cơ giới hóa và thông tin hóa”, “hiện đại hóa quân đội bằng những bước nhảy vọt” - Theo Tang Zhichao, người chuyên nghiên cứu về Trung Đông tại Học viện Khoa học Xã hội Trung Quốc.
Theo nhà bình luận quân sự Song Zhongping có trụ sở tại Hồng Kông, Trung Quốc đã sử dụng vũ khí công nghệ cao của Mỹ mà họ từng thấy trong chiến tranh - như tên lửa chính xác, hệ thống phòng thủ tên lửa và máy bay chiến đấu tàng hình - như một cuốn sách hướng dẫn cho sự phát triển của họ. Các chiến thuật như hoạt động chung giữa các lực lượng khác nhau và tổ chức cũng như công nghệ cần thiết để hiện thực hóa chúng cũng được chú ý rất nhiều.
Thiếu tướng PLA đã nghỉ hưu, Jin Yinan nói về tác động của cuộc chiến trong cuốn hồi ký của ông.
“Tại một thời điểm, chúng tôi đã dịch rất nhiều quy định hoạt động và báo cáo quân sự của quân đội Mỹ, đồng thời bắt đầu xây dựng quân đội bằng cách sao chép các mô hình và tiêu chuẩn của họ.”
Những con số biến chuyển theo thời gian
Dưới thời ông Giang, PLA đã cắt giảm 700.000 quân trong những năm 1990 và 2000. Vào năm 2015, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã cắt giảm thêm 300.000 nhân viên và bắt đầu tái cơ cấu lớn và cải cách chuỗi chỉ huy.
Ngân sách quân sự bắt đầu tăng nhanh vào năm 1999 với mức tăng trưởng hai con số trong hơn một thập kỷ, phù hợp với nền kinh tế Trung Quốc đang phát triển. Đến năm 2019, chi tiêu quốc phòng hàng năm của Trung Quốc là lớn thứ hai trên thế giới, đạt 176 tỷ USD, so với 732 tỷ USD của Mỹ. Bắc Kinh đã phân bổ ngân sách 178,6 tỷ USD cho năm 2020.
Quân đội Trung Quốc năm ngoái đã thông báo hoàn thành việc cơ giới hóa Lực lượng Mặt đất của mình. Nhưng ngay cả trước đó, PLA đã đi trước Mỹ trong một số lĩnh vực, như đóng tàu, tên lửa đất đối đất và hệ thống phòng không tích hợp, theo “Báo cáo sức mạnh quân sự Trung Quốc” năm 2020 của Lầu Năm Góc.
Hải quân PLA là lực lượng lớn thứ hai thế giới sau Mỹ tính theo tổng lượng di dời. Họ có khoảng 350 tàu và tàu ngầm, trong đó có hơn 130 chủ lực tác chiến mặt nước. Hải quân Mỹ có 293 tàu. Hơn nữa, hầu hết các tàu tốt nhất của Trung Quốc đều được đóng sau năm 2010, do đó có các thiết bị và công nghệ mới nhất.
Để so sánh, vào năm 1991, Hải quân PLA là lực lượng phòng vệ gần bờ với tàu lớn nhất là khu trục hạm Type 051 nặng 3.600 tấn.
Lực lượng Không quân PLA hiện là lực lượng lớn thứ ba trên thế giới, với hơn 2.500 máy bay và khoảng 2.000 máy bay chiến đấu, hầu hết là máy bay chiến đấu thế hệ thứ ba và thứ tư, tương đương với không quân phương Tây. Trung Quốc chỉ là quốc gia thứ hai trên thế giới phát triển máy bay chiến đấu tàng hình thế hệ thứ năm, J-20.
Năm 1991, những chiếc máy bay tốt nhất trong Không quân PLA là J-7 - được phát triển từ MiG-21 của những năm 1950 - và J-8 được phát triển trong nước, cả hai đều là thế hệ thứ hai. Các máy bay Mỹ tham gia Chiến tranh vùng Vịnh chủ yếu là F15, F-16 và F/A-18 thế hệ thứ tư, trong khi quân đội quyết định nguyên mẫu Y-22 của Lockheed Martin sẽ trở thành máy bay chiến đấu tàng hình thế hệ thứ năm đầu tiên trên thế giới - F-22 .
PLA Rocket Force có hơn 1.250 tên lửa đạn đạo và hành trình phóng từ mặt đất với khoảng từ 500 km đến 5,500km, mà Mỹ hầu như không có do Hiệp ước lực lượng hạt nhân tầm trung. Lực lượng Tên lửa đã nâng cấp và mở rộng đáng kể kho tên lửa đạn đạo xuyên lục địa có khả năng mang hạt nhân của mình trong 30 năm qua và hiện dẫn đầu thế giới về việc triển khai tên lửa lướt siêu thanh với DF-17 của mình.
Chuyên gia Ni nói:“Thiết bị của Trung Quốc có thể không tốt bằng của Mỹ ở một số thông số kỹ thuật nhất định, nhưng ít nhất nó thuộc cùng một thế hệ phát triển. Không còn khoảng cách thế hệ vào những năm 1990 nữa.”
Ông Tang cho biết Chiến tranh vùng Vịnh đóng một vai trò rất quan trọng trong việc kích thích tiến trình hiện đại hóa quân sự của Trung Quốc.
Mặc dù đài truyền hình nhà nước của Trung Quốc không phát sóng tường thuật trực tiếp về Bão táp sa mạc, nó vẫn được theo dõi chặt chẽ.
“Giống như tôi, dự đoán của hầu hết các quân nhân ở Trung Quốc vào đầu cuộc chiến là Mỹ sẽ lặp lại thất bại của Liên Xô ở Afghanistan”, Liu Dingping, một sĩ quan thuộc Bộ chỉ huy Pháo binh số hai của PLA (nay là Lực lượng Tên lửa) đã viết trong một bài báo vào thời điểm đó.
“Nhưng ... chúng tôi đã sai.”
Lời cảnh tỉnh từ sự tàn khốc của chiến tranh
Liên quân do Mỹ dẫn đầu đã thực hiện hơn 100.000 phi vụ và thả 88.500 tấn bom, khiến Iraq mất khả năng phòng thủ. Thực tế là liên minh chỉ mất 42 ngày - bao gồm chỉ 100 giờ trên mặt đất - để quét sạch những gì vào thời điểm mà quân đội lớn thứ tư thế giới đang nói.
Ni, một nhà nghiên cứu lịch sử quân sự 36 tuổi vào năm 1991, cho biết: “Nếu chúng tôi bị người Mỹ tấn công vào thời điểm đó, kết quả có lẽ không thể tốt hơn.”
Nhiều binh lính của nhà lãnh đạo Iraq Saddam Hussein là cựu chiến binh trong Chiến tranh Iran-Iraq và cũng như vũ khí của Trung Quốc - xe tăng Kiểu 69, tàu sân bay bọc thép Kiểu 63 và máy bay chiến đấu J-7 - được trang bị xe tăng T-72 và MiG-25 của Liên Xô tiên tiến, Máy bay chiến đấu MiG-29.
Nhưng Mỹ có máy bay chiến đấu tàng hình hoạt động đầu tiên trên thế giới - F-117 và máy bay chiến đấu thế hệ thứ tư, F-15, F-16 và F/A-18, là xương sống của chiến dịch không quân của họ. Hơn nữa, các phi đội máy bay trinh sát, giám sát, tác chiến điện tử, máy bay tiếp dầu trên không hoàn toàn xa lạ với Trung Quốc.
Ông Wong cho biết PLA chưa bao giờ tưởng tượng rằng liên minh sẽ có thể giành chiến thắng với hầu như không có gì ngoài sức mạnh không quân.
Ông nói: “Nó gây sốc như một quả bom nguyên tử tâm lý vào quân đội Trung Quốc, những người vẫn tin vào chiến thuật kiểu Liên Xô từ những năm 1960 và 1970.”
Wang Yiwei, giáo sư Quan hệ quốc tế tại Đại học Nhân dân Trung Quốc ở Bắc Kinh, cho biết cuộc xung đột nhắc nhở người Trung Quốc về quy luật rừng rậm: “tụt lại phía sau và bạn sẽ bị đánh bại”.
“Trung Quốc cũng học được từ Chiến tranh vùng Vịnh rằng Mỹ đã thiết lập vị thế thống trị và bá quyền của mình thông qua sức mạnh quân sự. Mỹ có thể đánh bại bạn bất cứ khi nào họ muốn.”
PLA vào thời điểm đó cũng nhận ra rằng họ đã tụt hậu so với kẻ thù tưởng tượng số một - Đài Loan - về công nghệ và vũ khí tiên tiến. Phong trào đòi độc lập của Đài Loan đã phát triển kể từ đó, và đặc biệt là sau Cuộc khủng hoảng eo biển năm 1995 và 1996, khi PLA lùi bước khi hai nhóm tấn công tàu sân bay Mỹ can thiệp.
Song nói: “Vì sự tích lũy liên tục của các nhu cầu bên ngoài và bên trong, cùng với hiệu ứng kiểu mẫu của Chiến tranh vùng Vịnh, PLA đã nhận thức sâu sắc tầm quan trọng của việc tăng cường khả năng và nâng cao khả năng sẵn sàng cho chiến tranh.”
