Phải vượt qua khuôn khổ pháp lý

Khung pháp lý phải rõ ràng

Rất nhiều khách du lịch đến thăm Phố Wall ngạc nhiên và có phần thất vọng, vì biểu tượng tài chính lừng danh này chỉ là một con phố nhỏ không hơn đường Huỳnh Thúc Kháng ở quận 1, TPHCM là mấy. Ngay cả trụ sở của sàn giao dịch chứng khoán New York ngay giữa Phố Wall cũng khá khiêm nhường.

Có lẽ chỉ có mỗi tượng con bò bằng đồng ở đầu phố, biểu tượng cho sự tăng trưởng của thị trường chứng khoán, chỉ dấu để khách du lịch tin rằng mình đang đứng giữa trái tim tài chính của nước Mỹ và thế giới.

Song điều làm New York trở thành một trong những nơi trung chuyển vốn lớn nhất thế giới không phải là các tòa nhà chọc trời, mà là hệ sinh thái các dịch vụ tài chính của nó. Không chỉ New York, tất cả các TTTC khác trên thế giới đều như vậy. 

Tài chính là một loại dịch vụ thứ cấp, nên nó phải phụ thuộc vào hai yếu tố. Thứ nhất, dù rất quan trọng nhưng các hoạt động tài chính luôn đứng đằng sau các loại hình kinh tế khác. New York, Chicago, London, Frankfurt, Hồng Kông đều là các trung tâm kinh tế, thương mại lớn trước khi trở thành TTTC.

Vì hầu hết các hoạt động kinh tế đều cần vốn, nên các đầu mối kinh tế luôn có nhu cầu lớn cho các dịch vụ thu xếp vốn, thông qua khoản vay ngân hàng hay các đợt phát hành cổ phiếu, trái phiếu ra thị trường chứng khoán. Bởi vậy điều kiện cần để một TP trở thành một TTTC là bản thân nó phải là một trung tâm kinh tế, thương mại trước đã. 

Thứ hai, giống như các loại dịch vụ khác khi "phần mềm" quan trọng hơn "phần cứng", điều kiện đủ để một TP trở thành TTTC là 2 loại "vốn xã hội": nguồn nhân lực chất lượng và môi trường pháp lý hiệu quả.

Nhiều TTTC quốc tế ra đời từ khi thế giới chưa có máy tính, thậm chí chưa có điện thoại cố định, nhưng chúng vẫn giúp luân chuyển dòng vốn rất tốt nhờ vào những khung khổ pháp lý rõ ràng cùng đội ngũ chuyên gia có trình độ chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp.

Nếu những hành vi lừa đảo, phạm pháp tài chính tràn lan, thì các thể chế tài chính sẽ nhanh chóng bị mất niềm tin từ cả phía cung lẫn phía cầu vốn và sẽ không thể phát triển thành TTTC lớn được. 

Ở hầu hết các nước, khung khổ pháp lý liên quan đến tài chính như luật chứng khoán, tiêu chuẩn kế toán, kiểm toán, niêm yết được quy định ở tầm mức quốc gia. Nhưng các địa phương vẫn có thể gia tăng sự thông thoáng môi trường pháp lý của mình, đặc biệt ở các cơ quan hành chính, tòa án, trọng tài kinh tế sở tại.

Giúp các tổ chức nghề nghiệp đưa ra các tiêu chuẩn ngành, có tiếng nói trong quá trình soạn thảo luật quốc gia, vận động cho các chính sách kinh tế có lợi cho sự phát triển của ngành tài chính là những điều chính quyền địa phương hoàn toàn có thể làm được. 

Con người và công nghệ rất quan trọng

Việt Nam nói chung, TPHCM nói riêng khó có cửa trong cuộc đua xây dựng một trung tâm tài chính tầm quốc tế theo cách truyền thống, nhưng thai nghén một vài công ty kỳ lân - công ty khởi nghiệp xuất sắc được định giá trên 1 tỷ USD - về fintech có độ phủ quốc tế hoàn toàn nằm trong tầm với.

Ở khía cạnh con người, ngoài việc đầu tư cho giáo dục và nghiên cứu, chính quyền có thể theo đuổi mục tiêu thu hút nguồn nhân lực từ các địa phương khác và từ nước ngoài, không chỉ cho ngành tài chính mà mọi hoạt động kinh tế. Thu hút chất xám không chỉ là đãi ngộ, thực ra thu nhập của khu vực tài chính khá cao nên không cần chính quyền can thiệp. Điều quan trọng để thu hút chất xám là môi trường sống tốt, hạ tầng công cộng, giáo dục, y tế có chất lượng. 

Khoảng chục năm lại đây, trong bối cảnh làn sóng công nghệ di động, tính toán đám mây và nhất là trí tuệ nhân tạo bùng nổ, ngành tài chính thế giới đang bước vào  một cuộc thay đổi lớn. Dịch vụ tài chính ngày càng dựa vào công nghệ, do vậy bản chất của các TTTC sẽ dịch chuyển thành các trung tâm công nghệ và/hoặc cộng sinh với các trung tâm công nghệ. Đây sẽ là thách thức cho các TTTC hiện hữu đồng thời là cơ hội cho các trung tâm non trẻ ra đời. 

Một đặc điểm quan trọng của làn sóng công nghệ mới là tính phi tập trung ngày càng cao, dù là trong các ứng dụng blockchain, cho vay ngang hàng (peer-to-peer lending), hay huy động vốn từ đám đông (crowdfunding). Phi tập trung theo chiều ngang khi các dịch vụ tài chính không cần tập trung hoặc thông qua các đầu mối lớn nữa, trong khi phi tập trung theo chiều dọc với các công ty fintech nhỏ gặm nhấm dần từng mảng dịch vụ của các định chế tài chính hiện hữu. Quá trình này sẽ làm giảm dần lợi thế nhờ quy mô (economy of scale) của các TTTC lớn. 

Bởi vậy, bên cạnh các chính sách khuyến khích phát triển doanh nghiệp truyền thống, phát triển hệ sinh thái fintech sẽ là một hướng mới cho các TTTC. Về cơ bản đó cũng là các chính sách khuyến khích phát trển đặc thù cho thế giới startup công nghệ: thu hút các quỹ đầu tư mạo hiểm, các dịch vụ tư vấn trợ giúp, tài trợ cho các hoạt động R&D, hội thảo, workshop công nghệ, thiết lập các văn phòng làm việc chung (co-working space) với hạ tầng thông tin và tính toán mạnh.

Nhưng có lẽ giúp đỡ lớn nhất cho hệ sinh thái fintech là giúp dỡ bỏ các rào cản pháp lý và hạn chế các định chế tài chính hiện hữu vận động hành lang bảo vệ vai trò độc quyền của họ. 

Việt Nam nói chung, TPHCM nói riêng, khó có cửa trong cuộc đua xây dựng một TTTC tầm quốc tế theo cách truyền thống, nhưng thai nghén một vài kỳ lân (unicorn) về fintech có độ phủ quốc tế hoàn toàn nằm trong tầm với. Trusting Social, một công ty công nghệ tài chính thuần Việt, đang tiến gần tới mục tiêu đó và còn nhiều startup khác cũng rất có triển vọng. Đó sẽ là tương lai TTTC của Việt Nam, của TPHCM.