Cơ hội mới cho tội phạm
Sự ra đời của tiền điện tử và tài sản kỹ thuật số hứa hẹn cải thiện và phá vỡ các hệ thống tài chính, thông qua việc cung cấp dịch vụ chuyển giá trị rẻ, nhanh chóng và an toàn. Song nó cũng mở ra các kênh thanh toán mới cho tội phạm mạng. Một báo cáo mới từ nhóm nghiên cứu SSRN cho biết “hệ sinh thái tội phạm” đã được xây dựng dựa trên sự bùng nổ của tiền điện tử. Các hành vi tội phạm bao gồm hack, rửa tiền, lừa đảo, ransomware (dùng mã độc để tống tiền), và buôn bán hàng hóa bất hợp pháp đang tăng vọt.
Tập hợp nhiều loại dữ liệu công khai, độc quyền và được thu thập thủ công, bao gồm cả các cuộc trò chuyện trên các trang web “tối” bằng tiếng Nga, các nhà nghiên cứu SSRN tiến hành “giải phẫu” chi tiết về tội phạm mạng hỗ trợ tiền điện tử, đã nêu bật các vấn đề kinh tế phát sinh từ chúng. Báo cáo cho biết: “Các phân tích cho thấy một số nhóm ransomware có tổ chức đang thống trị không gian với hoạt động phức tạp, giống như công ty với các văn phòng thực, nhượng quyền thương mại và các chương trình liên kết. Các kỹ thuật của họ cũng ngày càng tinh vi và hiệu quả hơn”.
Tuy nhiên, các tác giả cho rằng những quy định hạn chế đối với việc sử dụng tiền điện tử có thể không hiệu quả trong việc giải quyết tội phạm tiền điện tử, trong khi lại cản trở người dân tiếp cận sự đổi mới. Thay vào đó, tính minh bạch của việc phát hành và sử dụng tiền điện tử sẽ giúp các nhà chức trách theo dõi, giám sát và đóng cửa các tổ chức tội phạm mạng đầu sỏ. Bởi lẽ, phi tập trung, quyền riêng tư và ẩn danh là những nền tảng của phong trào tiền điện tử. Mặc dù công nghệ này đã thúc đẩy nhiều đổi mới, nhưng việc tội phạm mạng sử dụng tiền điện tử đã trở thành vấn đề trọng tâm trong cuộc tranh luận về việc áp đặt các quy định hạn chế đồng tiền này.
Các cuộc tấn công ransomware, hoạt động rửa tiền và nhiều vụ lừa đảo dựa trên tiền điện tử gần đây đã gia tăng, khiến Tổng thống Mỹ yêu cầu các cơ quan thiết lập một chương trình hành động. Theo Ủy ban Thương mại Liên bang Mỹ (FTC), tiền điện tử là phương thức thanh toán được báo cáo nhiều nhất trong các vụ lừa đảo, hơn cả chuyển khoản ngân hàng và thẻ tín dụng, chiếm 728,8 triệu USD (33,5%) trong các báo cáo từ đầu năm đến tháng 8-2022. Theo Europol, bọn tội phạm ở châu Âu đã rửa khoảng 125 tỷ USD tiền tệ trong năm 2018, trong đó hơn 5,5 tỷ USD được rửa thông qua tiền điện tử.
Sự phát triển của tiền điện tử đã mang đến những cơ hội hoàn toàn mới cho bọn tội phạm. Thí dụ, tin tặc khai thác các lỗ hổng trong các tổ chức tập trung (như sàn giao dịch tiền điện tử) và các thuật toán phi tập trung để chiếm đoạt tiền ảo. Tuy nhiên, các nhà chức trách có nhiều khả năng lần ra chúng, bởi khả năng truy vết cực cao của chuỗi khối (blockchain). Trong các kiểu tấn công này, tiền xu được chuyển đến một địa chỉ chuỗi khối. Cho dù các giao dịch và địa chỉ này không yêu cầu tên thật, những kẻ tấn công có thể ẩn danh, nhưng tất cả hoạt động trên chuỗi khối đều công khai, ai cũng xem được. Vì vậy, dù việc khai thác ban đầu hoàn toàn ẩn danh, nhưng kẻ khai thác cần phải “rút tiền” khỏi các tài khoản để sử dụng. Và đó chính là lúc chúng để lộ sơ hở: Mọi giao dịch tiếp theo từ các địa chỉ ẩn danh đều được công khai, cho phép triển khai việc theo dõi kẻ tấn công.
Rào cản pháp lý toàn cầu
Tuy nhiên, việc triển khai theo dõi blockchain phụ thuộc vào nhiều thứ. Và để phát huy hiệu quả cao nhất, nó phải được sự hợp tác trên bình diện quốc tế, vì đường đi của tiền ảo là xuyên quốc gia. Trong số 21.650 địa chỉ Bitcoin được báo cáo có liên quan đến hoạt động tội phạm, tống tiền sex dẫn đầu về số lượng báo cáo tội phạm mạng (33,8%), tiếp theo là lừa đảo tống tiền (32,3%) và ransomware (23,9%). 3 loại tội phạm mạng này cùng chiếm 94,4% tổng số mục được báo cáo trên hệ thống lạm dụng Bitcoin. Nếu tính trên số lượng giao dịch, trong tổng số 13,6 triệu giao dịch liên quan đến tội phạm tiền điện tử, ransomware dẫn đầu hầu hết hoạt động trên chuỗi khối (42,5%), tiếp theo là Bitcoin tumbler (phân tán Bitcoin trong nhiều giao dịch và địa chỉ) (32,0%) và các loại khác (22,4%).
Theo SSRN, trong năm 2022 có gần 14 triệu giao dịch liên quan đến tội phạm tiền điện tử. Nhưng bản chất của thị trường tiền điện tử và chuỗi khối như hệ thống tài chính có tính toàn cầu và phân tán, khiến các phản ứng của chính phủ trở nên khó khăn hơn. Việc tìm ra giải pháp có thể phù hợp với tất cả hầu như không có. Thứ nhất, bởi đây không phải là vấn đề quốc gia. Chuỗi khối tồn tại trên nhiều quốc gia và các quy định khắc nghiệt ở một quốc gia hoặc khu vực cụ thể rất ít hoặc không có tác dụng bên ngoài quốc gia đó. Thứ hai, tiền điện tử chỉ đóng vai trò nhỏ trong bức tranh toàn cảnh về các khoản thanh toán bất hợp pháp. Thứ ba, và quan trọng nhất, loại bỏ tất cả việc sử dụng tiền điện tử ở một quốc gia sẽ loại bỏ tất cả lợi ích của công nghệ mới. Hơn nữa, nó đặt đất nước vào thế bất lợi cạnh tranh tiềm ẩn. Thí dụ, lệnh cấm tiền điện tử sẽ loại bỏ việc công dân và công ty tham gia đổi mới Web 3.0.
Tóm lại, khi bọn tội phạm đã biến các bit kỹ thuật số thành tiền, bạn có thể tạm biệt số tiền của mình. Tuy nhiên, vẫn có tia hy vọng. Phân tích của SSRN chỉ ra dù ban đầu các địa chỉ được ẩn danh, nhưng tiền thường được chuyển từ địa chỉ này sang địa chỉ khác để rút tiền mặt. Tất cả giao dịch đều có thể xem được và không thay đổi được, đây là tính năng chính của công nghệ chuỗi khối. Điều này mở ra khả năng triển khai các công cụ tập trung vào việc theo dõi, giám sát và xác định các giao dịch tiền điện tử do tội phạm thực hiện. Tuy nhiên, các giải pháp vẫn chỉ là “tiềm năng”, bởi nó đòi hỏi chính sách nhất quán trên toàn cầu về tính pháp lý của tiền ảo. Mà để đạt được điều này, hẳn còn rất nhiều tranh cãi và bàn bạc nữa.
Năm 2018, tội phạm ở châu Âu đã rửa khoảng 125 tỷ USD tiền tệ, trong đó hơn 5,5 tỷ USD được rửa thông qua tiền điện tử.
