Đây là chiến tranh điện tử, một khía cạnh quan trọng nhưng chủ yếu là vô hình trong xung đột Nga-Ukraine. Các chỉ huy quân sự phần lớn tránh thảo luận về nó, vì sợ sẽ gây nguy hiểm cho các hoạt động do tiết lộ bí mật.
Công nghệ tác chiến điện tử nhắm vào các hệ thống thông tin liên lạc, định vị và dẫn đường để xác định vị trí, làm mù và đánh lừa đối phương cũng như giáng đòn sát thương trực tiếp. Nó được sử dụng để chống lại pháo binh, máy bay chiến đấu, tên lửa hành trình, máy bay không người lái và hơn thế nữa. Quân đội cũng sử dụng nó để bảo vệ lực lượng của họ.
Yếu tố để nắm ưu thế trên chiến trường
Đây là một khu vực mà Nga được cho là có lợi thế rõ ràng khi tham chiến. Tuy nhiên, vì những lý do không hoàn toàn rõ ràng, năng lực tác chiến điện tử được nhiều người biết đến của Nga hầu như không được nhìn thấy trong giai đoạn đầu xung đột khi thất bại hỗn loạn trong việc chiếm giữ thủ đô Kyiv của Ukraine.
Nó đã trở thành một yếu tố quan trọng hơn rất nhiều trong các cuộc giao tranh ác liệt ở miền Đông Ukraine, nơi các đường tiếp tế ngắn hơn, dễ bảo vệ hơn cho phép Nga di chuyển các thiết bị tác chiến điện tử đến gần chiến trường hơn.
“Họ đang làm nhiễu mọi thứ mà hệ thống của họ có thể tiếp cận”, một quan chức của Aerorozvidka, một đội trinh sát gồm những người điều khiển phương tiện bay không người lái Ukraine, nói với điều kiện giấu tên vì lo ngại về an toàn. "Chúng tôi không thể nói rằng họ thống trị, nhưng họ cản trở chúng tôi rất nhiều".
Một quan chức tình báo Ukraine gọi mối đe dọa từ Nga là "khá nghiêm trọng" khi nó làm gián đoạn các nỗ lực do thám và liên lạc của chỉ huy với quân đội. Ông nói việc Nga gây nhiễu máy thu GPS trên các máy bay không người lái mà Ukraine sử dụng để xác định vị trí đối phương và bắn pháo trực tiếp đặc biệt dữ dội "trên đường liên lạc".
Ukraine đã đạt được một số thành công trong việc chống lại các nỗ lực tác chiến điện tử của Nga. Họ đã chiếm được các phần cứng quan trọng - một cuộc đảo chính tình báo quan trọng - và tiêu diệt ít nhất hai đơn vị tác chiến điện tử di động đa phương tiện.
Khó có thể đánh giá được năng lực tác chiến điện tử của chính Ukraine. Các nhà phân tích cho rằng nó đã được cải thiện rõ rệt kể từ năm 2014, khi Nga sát nhập Crimea và cuộc nổi dậy ly khai ở miền Đông Ukraine. Nhưng có những bước lùi. Tuần trước, Nga tuyên bố đã phá hủy một trung tâm tình báo điện tử của Ukraine ở thị trấn Dniprovske, miền Đông Nam nước này. Tuyên bố này không thể được xác nhận một cách độc lập và các quan chức Ukraine đã không trả lời yêu cầu bình luận.
Bí mật “chết người” của tác chiến điện tử
Ukraine cũng đã sử dụng hiệu quả công nghệ và thông tin tình báo của Mỹ và các thành viên NATO khác. Những thông tin đó đã giúp Ukraine đánh chìm tàu tuần dương chiến đấu Moskva. Các vệ tinh và máy bay giám sát của đồng minh trợ giúp từ bầu trời gần đó, cũng như mạng lưới liên lạc vệ tinh Starlink của tỷ phú Elon Musk.
Chiến tranh điện tử có ba yếu tố cơ bản: thăm dò, tấn công và bảo vệ. Đầu tiên, thông tin tình báo được thu thập bằng cách định vị các tín hiệu điện tử của đối phương. Khi tấn công, gây nhiễu "tiếng ồn trắng" vô hiệu hóa và làm suy giảm các hệ thống của đối phương, bao gồm liên lạc vô tuyến và điện thoại di động, radar phòng không và pháo binh. Sau đó, có sự giả mạo, gây nhầm lẫn và đánh lừa. Khi hoạt động, đạn sẽ bắn trượt mục tiêu.
“Hoạt động trên một chiến trường hiện đại mà không có dữ liệu thực sự rất khó”, Đại tá đã nghỉ hưu Laurie Buckhout, cựu giám đốc tác chiến điện tử của Quân đội Mỹ, cho biết. Tắc nghẽn “có thể làm máy bay bị mù và điếc rất nhanh và rất nguy hiểm, đặc biệt nếu bạn mất GPS và radar và bạn đang bay với tốc độ 600 dặm một giờ”.
Tất cả những điều đó giải thích sự bí mật xung quanh chiến tranh điện tử.
James Stidham, một chuyên gia bảo mật truyền thông, người đã tư vấn cho Bộ An ninh Nội địa và Nhà nước Mỹ, cho biết: “Đó là một lĩnh vực được phân loại cực kỳ phức tạp bởi vì nó phụ thuộc nhiều vào các công nghệ tiên tiến, nơi lợi ích thu được có thể bị sao chép và xóa rất nhanh”.
Ukraine đã học được những bài học khó về chiến tranh điện tử vào năm 2014 và 2015, khi Nga áp đảo lực lượng. Người Nga đã đánh bật máy bay không người lái khỏi bầu trời và vô hiệu hóa đầu đạn, thâm nhập vào mạng điện thoại di động để thực hiện các hoạt động tâm lý và tấn công phòng hộ Ukraine.
Một sĩ quan Ukraine đã nói với Christian Brose, phụ tá của cố Thượng nghị sĩ Mỹ John McCain, rằng các chiến binh thông tin Nga đã lừa một chỉ huy trả lại cuộc gọi không dây từ mẹ anh như thế nào. Khi anh chiến binh làm vậy, họ xác định vị trí địa lý của anh giữa cuộc gọi và giết anh ta bằng tên lửa chính xác, ông Brose đã viết trong cuốn sách “The Kill Chain”.
Mỹ cũng đã trải nghiệm chiến tranh điện tử của Nga đang hoạt động ở Syria, nơi các đối thủ đã hỗ trợ các bên đối lập trong cuộc nội chiến. Vào năm 2018, Tổng giám đốc Lực lượng Đặc nhiệm Mỹ Raymond Thomas đã mô tả cách thông tin liên lạc của các phi công Hoa Kỳ thường xuyên bị "đánh sập" ở Syria trong môi trường chiến tranh điện tử "hung hãn nhất" trên hành tinh.
Các hệ thống tiên tiến của Nga được thiết kế để làm mù Hệ thống kiểm soát và cảnh báo trên không của Mỹ, hay còn gọi là Awac, máy bay - tai mắt của các chỉ huy chiến trường - cũng như tên lửa hành trình và vệ tinh do thám.
Kịch tính đến nghẹt thở
Trong cuộc chiến hiện nay, chiến tranh điện tử đã trở thành một sân khấu kịch liệt của sự tranh chấp.
Aerorozvidka đã sửa đổi máy bay không người lái được trang bị camera để xác định chính xác vị trí của kẻ thù và thả súng cối và lựu đạn. Hacking cũng được sử dụng để đầu độc hoặc vô hiệu hóa thiết bị điện tử của đối phương và thu thập thông tin tình báo.
Các quan chức Ukraine cho biết khả năng tác chiến điện tử của họ đã được cải thiện hoàn toàn kể từ năm 2015. Chúng bao gồm việc sử dụng thiết bị liên lạc được mã hóa của Mỹ và Thổ Nhĩ Kỳ cho một lợi thế chiến thuật. Ukraine đã tiến bộ rất nhiều nên họ xuất khẩu một số công nghệ của mình.
Trung tá Tyson Wetzel, một thành viên Lực lượng Không quân tại Hội đồng Đại Tây Dương, cho biết Nga đã tham gia vào việc gây nhiễu GPS ở các khu vực từ Phần Lan đến Biển Đen. Do đó, một hãng vận tải trong khu vực của Phần Lan, Transaviabaltica, đã phải hủy các chuyến bay trên một tuyến trong một tuần.
Frank Backes, một giám đốc điều hành của Kratos Defense có trụ sở tại California, có các trạm vệ tinh mặt đất trong khu vực, cho biết việc gây nhiễu của Nga cũng đã làm gián đoạn việc phát sóng truyền hình Ukraine.
Tuy nhiên, trong những ngày đầu xung đột, việc sử dụng chiến tranh điện tử của Nga kém hiệu quả và quy mô hơn so với dự đoán. Điều đó có thể đã góp phần khiến họ không tiêu diệt được đủ các đơn vị radar và phòng không để giành ưu thế trên không.
Một số nhà phân tích tin rằng các chỉ huy Nga đã kìm hãm các đơn vị vì sợ các đơn vị sẽ bị bắt. Ít nhất hai chiếc đã bị bắt giữ. Một chiếc là Krasukha-4 mà cơ sở dữ liệu của Quân đội Mỹ cho biết được thiết kế để gây nhiễu tín hiệu vệ tinh cũng như radar giám sát và vũ khí dẫn đường bằng radar từ cách xa hơn 160km. Loại khác: Borisoglebsk-2 tiên tiến hơn, có thể gây nhiễu các hệ thống dẫn đường của máy bay không người lái và mìn điều khiển bằng sóng vô tuyến.
Nga cũng có thể đã hạn chế việc sử dụng chiến tranh điện tử ngay từ đầu trong cuộc xung đột vì lo ngại rằng các kỹ thuật viên được đào tạo kém hoặc có động cơ kém có thể không vận hành nó đúng cách.
Trung tướng Ben Hodges, cựu chỉ huy quân đội Mỹ tại Châu Âu cho biết: “Những gì chúng tôi đang nhận thấy bây giờ là người Nga đã tắt tính năng này vì nó can thiệp quá nhiều vào thông tin liên lạc của họ”.
Các vấn đề liên lạc rõ ràng là do nhiều quân đội Nga nói chuyện trên các kênh vô tuyến mở không an toàn, dễ bị người ngoài theo dõi.
Hiện vẫn chưa rõ tài sản điện tử của Nga có thể cung cấp bao nhiêu. Lực lượng của Ukraine hiện tập trung hơn so với thời kỳ đầu chiến tranh, điều này có thể khiến họ dễ bị nhắm mục tiêu hơn.
James Rands, thuộc tổ chức tình báo quân sự của Jane, cho biết phần lớn phụ thuộc vào việc các nhóm tác chiến cấp tiểu đoàn của Nga “có được cấu hình trên thực tế như trên giấy tờ hay không”. Mỗi nhóm, bao gồm khoảng 1.000 quân, được cho là có một đơn vị tác chiến điện tử. Lầu Năm Góc cho biết 110 nhóm như vậy đang ở Ukraine.
Điện Kremlin cũng tuyên bố có hơn 1.000 máy bay không người lái nhỏ, đa năng Orlan-10 mà nước này sử dụng để trinh sát, xác định mục tiêu, gây nhiễu và đánh chặn điện thoại di động.
Nhà nghiên cứu Samuel Bendett, thuộc Trung tâm Phân tích Hải quân, cho biết: Nga đã mất khoảng 50 chiếc Orlan-10 trong cuộc chiến, nhưng “những gì họ mất có thể chỉ là một phần nhỏ của những gì đang bay”.
Sức mạnh tương đối của UAV Ukraine không rõ ràng, nhưng người Ukraine đã điều chỉnh các công nghệ như radio xác định bằng phần mềm và in 3D để luôn nhanh nhẹn.
Mỹ và Anh cũng cung cấp thiết bị gây nhiễu, nhưng nó giúp được bao nhiêu thì chưa rõ. Không quốc gia nào cung cấp thông tin chi tiết. Khả năng vô hiệu hóa máy bay không người lái của cả hai bên là rất quan trọng với pháo binh mà họ trinh sát hiện giờ mang tính quyết định trong các trận chiến.
Starlink của Musk là một tài sản đã được chứng minh. Hơn 2.200 vệ tinh quỹ đạo thấp của nó cung cấp internet băng thông rộng cho hơn 150.000 trạm mặt đất của Ukraine. Việc cắt đứt những kết nối đó là một thách thức đối với Nga. Việc làm nhiễu các vệ tinh quỹ đạo trái đất thấp hơn nhiều so với các vệ tinh địa tĩnh.
Ông Musk đã giành được sự khen ngợi từ Lầu Năm Góc vì ít nhất đã tạm thời đánh bại việc Nga gây nhiễu các liên kết vệ tinh của Ukraine bằng một bản sửa lỗi phần mềm nhanh chóng. Tuy nhiên, ông đã cảnh báo người dân Ukraine giữ các thiết bị đầu cuối đó ngừng hoạt động khi có thể - chúng rất dễ bị ảnh hưởng bởi vị trí địa lý - và gần đây đã lo lắng trên Twitter về những nỗ lực can thiệp của Nga tăng gấp đôi.
"Tôi chắc chắn rằng người Nga ngày càng thông minh hơn về điều đó", trung tá Không quân Wetzelcho biết.
