Bầu lại Hạ viện và 1/3 Thượng viện
Theo Hiến pháp Mỹ, Tổng thống được bầu lại 4 năm 1 lần (nhiệm kỳ), nhưng Quốc hội được bầu lại 2 năm 1 lần. Trong vòng 4 năm, một cuộc bầu cử Quốc hội sẽ trùng với bầu cử Tổng thống, và một cuộc bầu cử Quốc hội còn lại sẽ rơi vào giữa nhiệm kỳ Tổng thống. Vì nhiệm kỳ của hạ nghị sĩ là 2 năm, nên toàn bộ Hạ viện (435 ghế) sẽ được bầu lại 2 năm một lần. Trong khi đó, nhiệm kỳ của thượng nghị sĩ là 6 năm, nên mỗi 2 năm chỉ bầu lại 1/3 Thượng viện (33-34 ghế).
Ngoài ra, cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ còn là dịp để 34 bang trong 50 tiểu bang bầu ra thống đốc nhiệm kỳ 4 năm, trong khi 2 bang là Vermont và New Hampshire sẽ bầu thống đốc nhiệm kỳ 2 năm. Vì vậy, trong bầu cử giữa nhiệm kỳ sẽ bầu ra 36 vị thống đốc. Song song đó, rất nhiều bang cũng cứ mỗi 2 năm lại bầu quan chức nghị viện cấp bang và quan chức cấp hạt. Trong trường hợp có các nghị sĩ hoặc thống đốc đột ngột bị khuyết (do từ chức hoặc qua đời…), cuộc bầu cử giữa kỳ cũng sẽ tiến hành bầu bổ khuyết cho các vị trí đó, những người được bầu bổ khuyết sẽ có nhiệm kỳ không đầy đủ, tức chỉ để hoàn thành nhiệm kỳ của người mà họ bổ khuyết.
Trong cuộc bầu cử giữa kỳ năm nay, như thường lệ, tất cả 435 ghế trong Hạ viện Mỹ sẽ được tái tranh cử, còn Thượng viện sẽ phải bầu tới 35 ghế (vì có 1 ghế bổ khuyết). Tại Hạ viện, hiện nay có 221 ghế thuộc về nghị sĩ Dân chủ, trong khi có 211 ghế thuộc nghị sĩ Cộng hòa - một tỷ lệ khá sít sao. Ngoài ra, còn có 3 ghế hiện không có ai nắm giữ. Để kiểm soát Hạ viện, Đảng Cộng hòa cần nắm giữ ít nhất 218 ghế. Như vậy, họ cần duy trì số ghế hiện tại và giành thêm 7 ghế nữa.
Tỷ lệ ủng hộ của cử tri dành cho 2 đảng trong một số vấn đề (Cộng hòa: đỏ; Dân chủ: xanh) Theo giới quan sát, nhiệm vụ này đối với Đảng Cộng hòa hiện nay không phải khó lắm. Những bang bảo thủ thường sẽ dành lá phiếu của họ cho Đảng Cộng hòa, trong khi những bang tự do như California thường ủng hộ Đảng Dân chủ. Vì vậy, cuộc bầu cử hiện nay chủ yếu xoay quanh các bang chiến địa, tức những bang dao động, nơi các cử tri chưa có khuynh hướng ủng hộ rõ ràng đối với đảng phái nào. Mùa bầu cử này, 2 đảng sẽ tranh nhau khoảng 30 ghế Hạ viện ở những khu vực như vậy.
Ở Thượng viện, 2 đảng hiện duy trì tình thế sít sao là 50-50. Trong 100 ghế Thượng viện, hiện có 48 ghế của Đảng Dân chủ, cộng với 2 nghị sĩ độc lập nhưng ủng hộ Dân chủ, nên xem như họ nắm 50 ghế. Đảng Cộng hòa giữ 50 ghế còn lại. Sở dĩ 2 bên chia đều số ghế, nhưng Đảng Dân chủ vẫn kiểm soát được Thượng viện vì Chủ tịch Thượng viện là Phó Tổng thống Kamala Harris thuộc đảng Dân chủ. Vị trí này có lá phiếu quyết định trong trường hợp số phiếu 2 bên cân bằng.
Như vậy, Đảng Cộng hòa chỉ cần thắng thêm 1 ghế là có thể kiểm soát Thượng viện trong ít nhất 2 năm tới. Tuy nhiên, nhiệm vụ này lại khó hơn ở Hạ viện, do Đảng Dân chủ chỉ có 14 ghế phải bầu lại, trong khi Đảng Cộng hòa sẽ phải bầu lại tới 21 ghế trong tổng số 35 ghế. Hơn nữa, việc bảo vệ ghế thượng nghị sĩ tại 2 bang Pennsylvania và Wisconsin đối với Đảng Cộng hòa là nhiệm vụ khó khăn, bởi đây là những bang mà ông Biden đã giành chiến thắng thuyết phục trong cuộc bầu cử năm 2020.
Những vấn đề chủ chốt
Trong mùa bầu cử giữa kỳ năm nay, cử tri Mỹ chủ yếu quan tâm đến cách giải quyết của các chính khách đối với 7 vấn đề chủ chốt, gồm kinh tế, phá thai, tội phạm và bạo lực súng, nhập cư, tha nợ sinh viên, nhiệm kỳ Tổng thống Biden, và cuộc chiến Nga-Ukraine.
Kinh tế Mỹ hiện đang chịu nhiều làn gió ngược, bao gồm lạm phát, giá năng lượng và thất nghiệp cao… Trong năm đầu của nhiệm kỳ Tổng thống Biden, chỉ số lạm phát đã vọt lên đến 7,5%, cao nhất 40 năm. Tính đến tháng 6, chỉ số này lên đến 9,1%. Trong những tháng gần đây, chỉ số này có giảm nhưng vẫn ở mức cao, với tháng 9 đạt 8,2%. Để kiềm chế lạm phát, ngày 2-11 vừa qua Fed đã một lần nữa tăng lãi suất thêm 0,75%, và tỏ dấu hiệu sẽ tăng tiếp cho đến khi lạm phát còn 2% như mục tiêu.
Nỗ lực này có thể đẩy nền kinh tế Mỹ vào suy thoái. Hiện giá năng lượng tăng cao nhưng những nỗ lực để hạ nhiệt của chính quyền Biden đã không thành công. Dù Tổng thống Biden đã công du sang tận Saudi Arabia để “vận động”, nhưng OPEC vẫn quyết định giảm sản lượng. Trong bối cảnh đại dịch Covid 19 đã vắt kiệt túi tiền của người dân, vấn đề kinh tế trở thành mối quan tâm lớn nhất của các ứng cử viên trong mùa bầu cử này. Điều này tạo lợi thế lớn cho Đảng Cộng hòa, bởi các chính sách của đảng này được cho là thuận lợi hơn cho kinh doanh, như thời chính quyền Trump.
Về phá thai, những người ủng hộ phá thai sẽ ủng hộ Đảng Dân chủ và ngược lại, vì Đảng Dân chủ xem phá thai là quyền của phụ nữ. Trong khi Đảng Cộng hòa theo đường lối bảo thủ, coi phá thai là hủy hoại sự sống, vi phạm đạo đức. Trong khi những cử tri luống tuổi có khuynh hướng chống lại việc phá thai, thì cử tri thế hệ Z (sinh trong khoảng từ 1997-2012) lại ủng hộ điều này. Giới quan sát dự báo kết quả của cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ sắp tới có thể bị tác động bởi lá phiếu của các cử tri thế hệ Z.
Các vụ xả súng hàng loạt gần đây đã làm cho bạo lực súng đạn và tội phạm trở thành những vấn đề quan trọng hơn đối với cử tri. Đạo luật về Cộng đồng an toàn hơn được thông qua vào tháng 6, đã đưa ra các luật mở rộng về an toàn súng. Đây dù là đạo luật lưỡng đảng, nhưng được các Đảng viên Dân chủ và Tổng thống Biden xem như chiến thắng của họ.
Từ trước đến nay, Đảng Dân chủ có khuynh hướng gia tăng kiểm soát súng đạn, trong khi Đảng Cộng hòa ủng hộ quyền tự do dùng súng. Dù vậy, Đảng Cộng hòa được cho là làm tốt hơn trong việc trấn áp tội phạm, bởi họ ủng hộ quyền thực thi pháp luật của cảnh sát, trong khi Đảng Dân chủ ủng hộ việc loại bỏ quyền lực của cảnh sát.
Về vấn đề nhập cư, Đảng Dân chủ chủ trương ủng hộ “Giấc mơ Mỹ” của các nước thế giới thứ ba, trong khi Đảng Cộng hòa quyết tâm dẹp nhập cư bất hợp pháp. Những chính sách kiểm soát nhập cư lỏng lẻo của các Tổng thống Dân chủ (như ông Obama) đã khuyến khích làn sóng nhập cư bất hợp pháp vào Mỹ.
Từ năm 2020-2022, các cuộc chạm trán ở biên giới đã gia tăng hơn 385%. Điều này đang mang lại lợi thế cho Đảng Cộng hòa so với Đảng Dân chủ, vì các cuộc thăm dò có xu hướng cho thấy cử tri phần lớn thích Đảng Cộng hòa hơn Đảng Dân chủ trong việc giải quyết các vấn đề nhập cư.
Tha nợ cho sinh viên là một lời hứa của ông Biden khi tranh cử, nhưng ông chỉ mới lên kế hoạch này khi chỉ còn cách ngày bầu cử chừng 1 tháng. Điều này hứa hẹn sẽ thu hút được các cử tri cổ cồn xanh và những công dân trẻ. Đa số cử tri được phát hiện ủng hộ việc xóa nợ cho sinh viên trong thời gian chuẩn bị cho cuộc bầu cử.
Về nhiệm kỳ Tổng thống Biden, Đảng Cộng hòa đang hưởng lợi bởi mức ủng hộ của Tổng thống Joe Biden đang ở mức thấp lịch sử, dao động chỉ từ 30-40% trong năm nay. Sự ủng hộ đối với ông có được cải thiện chút ít sau một số chiến thắng lập pháp vào tháng 8 và tháng 9, nhưng sau đó tiếp tục rớt xuống vào tháng 10, khi các vấn đề kinh tế tiếp tục nổi lên trở thành trọng tâm chú ý của cử tri.
Về đối ngoại, cuộc chiến giữa Nga và Ukraine là vấn đề được cử tri Mỹ quan tâm nhất hiện nay, tiếp đó là chính sách đối với Trung Quốc như trước đây. Đây cũng là 2 vấn đề hiếm hoi cả lưỡng đảng ở Mỹ đạt được sự đồng thuận chung. Đó là ủng hộ Ukraine trong cuộc chiến với Nga và chống lại sự vươn lên của Bắc Kinh.
Tuy nhiên, dự báo chính sách của Mỹ đối với Trung Quốc sẽ không có nhiều thay đổi cho dù đảng nào kiểm soát Quốc hội, nhưng đối với cuộc chiến ở Ukraine thì khác. Cho đến nay, Đảng Cộng hòa muốn tăng cường hỗ trợ vũ khí và giảm bớt các hạn chế trong việc hỗ trợ vũ khí cho Ukraine, tuy nhiên một số nghị sĩ Cộng hòa lại phản đối các gói viện trợ cho Ukraine.
Chẳng hạn, trong cuộc bỏ phiếu phê chuẩn gói viện trợ 40 tỷ USD cho Ukraine hồi tháng 5, có 57 hạ nghị sĩ và 11 thượng nghị sĩ Cộng hòa bỏ phiếu chống. Dù vậy, sự ủng hộ của cử tri dành cho Đảng Cộng hòa trong vấn đề cuộc chiến Ukraine hiện nhiều hơn phe Dân chủ.
