Xung đột quỹ đất
Các trang trại năng lượng mặt trời và gió đã được tăng áp trong 2 năm qua, kể từ khi Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình công bố mục tiêu năm 2060 đối với quốc gia là trung hòa carbon, tạo động lực cho chính quyền địa phương được cấp phép các dự án năng lượng tái tạo quy mô lớn hơn. Tuy nhiên, với việc các chính quyền hiện đang ưu tiên bảo vệ sinh thái và an ninh lương thực, thì những kế hoạch mới về xây dựng các dự án năng lượng mặt trời lớn đang được cân đo đong đếm kỹ lưỡng hơn bởi xung đột tài nguyên đất.
Trung Quốc hiện là nhà sản xuất năng lượng tái tạo lớn nhất thế giới, với khả năng tạo ra khoảng 679 gigawatt điện gió và mặt trời, cộng với 390 gigawatt thủy điện khác. Hơn 1/5 công suất năng lượng mặt trời và gió đã được bổ sung kể từ năm 2020, và các kế hoạch mở rộng của chính quyền địa phương sẽ đưa quốc gia đạt mục tiêu 1.200 gigawatt sớm hơn 5 năm nếu được thực hiện đầy đủ đúng tiến độ.
Nhưng vào tháng 5, Bộ Tài nguyên nước đã ban hành quy định cấm các dự án năng lượng mặt trời và gió trên một số sông, hồ nhằm bảo vệ môi trường và ngăn chặn sự phát triển quá mức có thể làm gián đoạn việc kiểm soát lũ lụt. Một dự thảo đang được xem xét bởi 3 cơ quan chính phủ, sẽ cấm các dự án mới về năng lượng mặt trời trên đất canh tác hoặc đất rừng.
Một số chính quyền địa phương đã đi trước việc này. Tại tỉnh Giang Tô, nhà máy năng lượng mặt trời nổi 1 gigawatt bao phủ 70% một hồ lớn đã bị phá dỡ một phần trong năm nay vì “xây dựng bất hợp pháp” và “can thiệp vào việc xả lũ”. Tuy nhiên, sự thay đổi các mục tiêu ưu tiên đã khiến một số chính quyền cấp tỉnh, đặc biệt ở khu vực phía Đông nơi đô thị hóa cao, rơi vào tình trạng tiến thoái lưỡng nan.
Trong khi họ được giao nhiệm vụ khử carbon nhanh chóng theo cam kết khí hậu quốc gia của Trung Quốc, họ cũng phải đối mặt với "ranh giới đỏ" của chính quyền trung ương về bảo vệ đất canh tác.
Giải pháp thay thế?
Qin Yan, nhà phân tích tại công ty dữ liệu tài chính Refinitiv, cho biết việc mở rộng năng lượng tái tạo không thể tránh khỏi vi phạm các quy tắc về bảo vệ sinh thái và đất canh tác. Các nhà chức trách môi trường đã nhận thấy vấn đề và đang cố gắng điều chỉnh nó. Việc chuyển sang ưu tiên cây trồng có thể khuyến khích các nhà phát triển năng lượng mặt trời và gió áp dụng các chiến lược thay thế.
Thứ nhất, tích hợp các hệ thống năng lượng tái tạo vào các trang trại theo cách không hạn chế sản xuất lương thực. Chẳng hạn, lắp đặt các tấm pin mặt trời trên nóc chuồng gia súc và các tòa nhà trang trại, đồng thời đặt các tuabin gió để chúng không ảnh hưởng đến hoạt động nông nghiệp. Từ năm ngoái, Trung Quốc đã khởi động các chương trình như năng lượng mặt trời trên mái nhà, đặt mục tiêu đến năm 2025 sẽ bao phủ hơn một nửa các tòa nhà và nhà máy công cộng được xây dựng mới bằng các tấm pin mặt trời.
Thứ 2, tiến về phía Tây, đến các vùng ít dân cư hơn hoặc các vùng núi và sa mạc có tiềm năng nông nghiệp thấp hơn, hoặc sử dụng đất đã bị suy thoái, như các mỏ than không sử dụng. Nước này đã bắt đầu xây dựng 100 gigawatt các dự án năng lượng mặt trời và gió, chủ yếu ở sa mạc và 450 gigawatt khác được lên kế hoạch xây dựng vào năm 2030.
Trong đó, khu vực đang thu hút sự chú ý của các nhà phát triển năng lượng mặt trời là sa mạc Gobi, nằm giữa biên giới phía Bắc của Trung Quốc với Mông Cổ, nơi đất đai rẻ và nhiều nắng gió. Để giúp khai thác tiềm năng của các khu vực xa xôi này, Trung Quốc xây dựng hàng chục đường dây điện siêu cao áp. State Grid, công ty vận hành 88% lưới điện hiện đang đầu tư 380 tỷ NDT xây dựng thêm 38 đường dây từ năm 2021 đến 2025.
Mặc dù những giải pháp trên là tốt, nhưng trên thực tế chính quyền địa phương biết họ có thể thu được lợi nhuận từ máy phát năng lượng cao hơn nhiều so với từ đất trồng trọt, nên đã xảy ra nhiều trường hợp phá bỏ hoặc bẻ cong các quy tắc, làm bùng phát xung đột.
Đầu năm nay đã xảy ra cuộc ẩu đả giữa dân làng ở quận Xingtang, phía Bắc tỉnh Hà Bắc và công nhân của một công ty năng lượng mặt trời. Chính quyền địa phương đã cho thuê đất nông nghiệp để làm trang trại năng lượng mặt trời nông nghiệp 200 megawatt. Công ty này đã san ủi 6,7ha lúa mì gần chín, khiến nông dân đã vô cùng tức giận.
Tìm cách dung hòa lợi ích
Xung đột quỹ đất trồng trọt và phát triển năng lượng tái tạo cũng là vấn đề đau đầu của nhiều nước. Tại Mỹ, nhiều năm qua các nhà nghiên cứu đã tìm cách để dung hòa chúng. Các kỹ sư và nông dân làm việc cùng nhau để kết hợp sản xuất năng lượng tái tạo với sản xuất lương thực.
Các kỹ sư giới thiệu việc thực hành nông điện như một giải pháp sử dụng đất: khai thác năng lượng mặt trời hoặc gió trong khi canh tác ruộng đồng. Giải pháp đa mục đích này cho phép nông dân được hưởng lợi từ việc tiết kiệm chi phí năng lượng tái tạo, trong khi vẫn duy trì đất trong sử dụng nông nghiệp. Năng lượng tái tạo được lắp đặt trong các trang trại là gió hoặc mặt trời tạo ra điện, giúp nông dân tiết kiệm chi phí.
Ở Massachusetts, có chính sách khuyến khích năng lượng mặt trời cho các hoạt động nông nghiệp, cho phép nông dân bảo tồn đất để sử dụng trong nông nghiệp, đồng thời được hưởng lợi từ việc tiết kiệm chi phí của năng lượng mặt trời. Để khuyến khích, Bộ Năng lượng Mỹ cung cấp các nguồn lực cho những nông dân quan tâm đến việc lắp đặt năng lượng mặt trời trên các cánh đồng của họ.
Ngoài khả năng tiết kiệm chi phí và mang lại thêm nguồn thu nhập, còn có những lợi ích thiết thực cho nông dân. Thí dụ, việc lắp đặt năng lượng mặt trời trên đồng cỏ giúp nông dân sử dụng thiết bị nông nghiệp hiệu quả hơn, với việc chăn thả gia súc thay việc cắt cỏ.
| Khi thế giới hướng tới nguồn năng lượng tái tạo, các công ty năng lượng cần hợp tác với ngành nông nghiệp để có thể sử dụng nhiều đất hơn cho năng lượng tái tạo và tạo ra hệ thống lương thực bền vững. |
