Hiện nay chỉ có khoảng 3.600 người ở Phần Lan không có mái nhà để che thân, và đất nước này đang đặt mục tiêu biến tình trạng vô gia cư thành quá khứ vào năm 2027. Tại thủ đô Helsinki, tình trạng này sẽ biến mất vào năm 2025.
Đi ngược xu hướng
Từ những năm 1980, Chính phủ Phần Lan đã cố gắng giảm tình trạng vô gia cư, bằng việc xây dựng những nơi tạm trú ngắn hạn, gọi là “nơi trú ẩn khẩn cấp”. Tuy nhiên, những người vô gia cư lâu năm vẫn bị bỏ rơi, bởi có quá ít nơi trú ẩn khẩn cấp và nhiều người bị ảnh hưởng không thể thoát khỏi tình trạng vô gia cư.
Bởi họ không thể tìm được việc làm nếu không có địa chỉ nhà ở, và không có việc làm không thể tìm được một căn hộ. Đó là một vòng luẩn quẩn. Đã vậy họ còn gặp khó khăn trong việc nộp đơn xin trợ cấp xã hội khi không có địa chỉ cố định. Thời đó, nhiều người vô gia cư phải ngủ trong thùng rác vào mùa đông để không bị chết cóng.
Vào năm 2007, một Bộ trưởng Xây dựng theo đường lối bảo thủ, đã mở đường cho sáng kiến “Nhà ở là trên hết” (Housing First). Và kể từ năm 2008, sáng kiến này bắt đầu được triển khai vào thực tiễn. Trong những năm gần đây, hơn 8.000 căn hộ đã được xây dựng cho người vô gia cư, với mục tiêu chấm dứt tình trạng vô gia cư là mục tiêu chung của tất cả chính phủ cánh tả và cánh hữu.
Hiện nay, Phần Lan là quốc gia duy nhất trong EU có số lượng người vô gia cư giảm dần. Chỉ riêng ở thủ đô, số người sống không có mái che đã giảm 40% từ năm 2019 đến năm 2022.
Chính sách “Nhà ở là trên hết” ở Phần Lan, đã đảo ngược các chính sách hỗ trợ cho người vô gia cư thông thường tại các quốc gia khác. Thường thì những người vô gia cư phải tìm được việc làm, và phải thoát khỏi các vấn đề về tâm lý hoặc các chứng nghiện ngập, khi đó họ mới nhận được sự giúp đỡ trong việc tìm chỗ ở.
Nhưng Nhà ở là trên hết lại hoàn toàn ngược lại, người vô gia cư sẽ được cấp một căn hộ mà không cần bất kỳ điều kiện tiên quyết nào. Nhân viên xã hội lúc nào cũng sẵn sàng tư vấn, giúp họ làm đơn xin trợ cấp xã hội. Trong hoàn cảnh mới, an toàn như vậy, những người vô gia cư sẽ dễ dàng tìm được việc làm và có điều kiện chăm sóc sức khỏe, thể chất, tinh thần của mình hơn.
Kết quả thật ấn tượng: 4 trong số 5 người vô gia cư đã có thể giữ được căn hộ của mình trong thời gian dài với Housing First, và có cuộc sống ổn định hơn.
Tốn kém nhưng thấp hơn cái giá phải trả về sau
Các Tổ chức phi chính phủ như Y-Foundation, chuyên cung cấp nhà ở cho những người có nhu cầu, tự lo việc xây dựng, mua căn hộ trên thị trường nhà ở tư nhân và cải tạo các căn hộ hiện có. Các căn hộ có từ một đến hai phòng. Những nơi trú ẩn khẩn cấp trước đây, được chuyển đổi thành căn hộ để ở lâu dài.
Những người vô gia cư trở thành người thuê nhà, và họ cũng phải trả tiền thuê và chi phí vận hành. Song nhân viên xã hội tại các tòa nhà dân cư sẽ giúp giải quyết các vấn đề tài chính như nộp đơn xin trợ cấp xã hội.
Juha Kaakinen, người đứng đầu Y-Foundation, cho biết tổ chức này sẽ nhận được các khoản vay chiết khấu từ nhà nước, để mua nhà ở trong chương trình Nhà ở là trên hết. Công ty xổ số Phần Lan cũng hỗ trợ Y-Foundation khi mua căn hộ trên thị trường nhà ở tư nhân. Y-Foundation cũng nhận được các khoản vay thường xuyên từ các ngân hàng, và sau đó họ sử dụng tiền cho thuê để trả các khoản vay.
Thực tế chương trình này đã tiêu tốn không ít tiền. Trong 10 năm qua, 270 triệu euro (hơn 7.161,22 tỷ VND) đã được chi cho việc xây dựng, mua và cải tạo nhà ở, như một phần của chương trình Nhà ở là trên hết. Nhưng theo Juha Kaakinen, con số này thấp hơn nhiều so với cái giá phải trả khi chính phủ bỏ mặc những người vô gia cư ở ngoài đường.
Bởi khi người dân phải sống tạm bợ, lay lắt ngoài đường, các trường hợp khẩn cấp thường xuyên xảy ra hơn với các vụ hành hung, thương tích và đập phá. Khi đó, cảnh sát và hệ thống chăm sóc sức khỏe, tư pháp phải điều động thường xuyên hơn, chi phí cho điều đó khá tốn kém. Nhà ở là trên hết đã giúp chính quyền cắt giảm được tới 15.000 euro (hơn 397,8 triệu VND) mỗi năm cho mỗi người vô gia cư so với trước đây.
Thị trưởng Thủ đô Helsinki, Jan Vapaavuori, người từng là Bộ trưởng Nhà ở khi kế hoạch ban đầu được triển khai, cho biết: “Dịch vụ đóng vai trò quan trọng. Bởi nhiều người vô gia cư lâu dài mắc chứng nghiện ngập, các vấn đề về sức khỏe tâm thần, các tình trạng bệnh lý cần được chăm sóc liên tục, nên cần phải có sự hỗ trợ”.
Một tổ chức tham gia chương trình Nhà ở trên hết cho biết, thường 7 nhân viên được giao hỗ trợ 21 người thuê nhà. Công việc của họ là trợ giúp trong việc giáo dục, đào tạo và bố trí công việc, cho đến các hoạt động như học tập, hoặc học lại các kỹ năng sống cơ bản như dọn dẹp và nấu ăn.
Hiện nay tại thủ đô của Phần Lan có khoảng 60.000 đơn vị nhà ở xã hội, và chính quyền thủ đô đặt mục tiêu xây dựng thêm 7.000 ngôi nhà mới thuộc mọi hạng mục mỗi năm, nhằm ngăn chặn tình trạng vô gia cư.
Nếu đến Thủ đô Helsinki của Phần Lan vào năm 2008, bạn có thể thấy nhan nhản những ngôi làng lều và những túp lều riêng lẻ nằm giữa những hàng cây trong công viên. Đó là nơi những người vô gia trú ngụ. Họ đã dựng những túp lều tạm bợ ở giữa thủ đô Phần Lan để có thể chống chọi với những điều kiện thời tiết khắc nghiệt. Nhưng nay đã khác.
