1. Từ TPHCM, chúng tôi đi xe khách trong đêm, rạng sáng tới thị trấn Năm Căn. Tại bến tàu du lịch Năm Căn, chúng tôi lên chiếc ca-nô composite, chỉ ít phút tăng ga lấy đà, nó lao vút ra giữa dòng sông Cửa Lớn mênh mông. Chúng tôi phóng tầm mắt bốn hướng, không thấy bờ đâu, chỉ thấy rừng đước bạt ngàn. Trên sông Cửa Lớn, hai trụ cầu bắc qua sông đã sừng sững giữa dòng, chuẩn bị hợp long cầu trên con đường Hồ Chí Minh, đoạn Năm Căn - Đất Mũi. Nay mai con đường bộ sẽ chạy dài đến tận Đất Mũi.
Đây là một cuộc cách mạng về giao thông ở Cà Mau, vì hàng trăm năm nay, phương tiện đi lại của người dân là ghe, thuyền trên sông, rạch. Đến cửa biển Bồ Đề, chợ Đất Mũi, vàm Ông Định, ca-nô chạy qua Khu dự trữ sinh quyển thế giới Mũi Cà Mau, hướng về Đất Mũi. Hai bên bờ sông, các làng quê bình yên, thị tứ tấp nập. Điều khiến chúng tôi ngạc nhiên là vắt ngang các dòng kênh rất nhiều cầu bê tông, còn dưới sông và các dòng kênh tràn ngập ghe, thuyền bằng composite chạy động cơ cực khỏe.
Khu sinh quyển Mũi Cà Mau - vừa được Ban thư ký Công ước Ramsar công nhận vào tháng 4-2013 - rộng hàng trăm ngàn hecta, có nhiều loại động thực vật quý, đặc hữu, như cây mắm, cây đước; các loài chim, loài cá như sếu đầu đỏ, cá tra dầu, cá hô... Ca-nô giảm tốc độ, báo hiệu sắp đến Đất Mũi.
Nhìn đồng hồ, hành trình bằng ca-nô cao tốc từ Năm Căn đến Đất Mũi chỉ 1 giờ 20 phút. Một cảm xúc trào dâng khi trước mặt là Đất Mũi thiêng liêng, nơi tận cùng phía Nam của Tổ quốc, với biểu tượng con tàu có lá cờ Tổ quốc tung bay trước gió, như lời thơ của nhà thơ Xuân Diệu: “Tổ quốc ta như một con tàu/ Mũi thuyền ta đó Mũi Cà Mau”.
 |
2. Đất Mũi Cà Mau là một vùng đất trẻ, được khai phá khoảng trên 300 năm nay. Nơi đây có thảm rừng tràm bạt ngàn và hệ sinh thái rừng ngập mặn trải dài, nối liền từ U Minh Thượng đến cửa Gành Hào (Bạc Liêu). Lịch sử phát triển vùng Đất Mũi Cà Mau gắn liền với việc khai hoang mở cõi của cộng đồng lưu dân, gồm Kinh, Hoa và Khmer. Việc khai phá vùng đất Cà Mau bắt đầu từ thời Mạc Cửu, với những lưu dân người Hoa từ Quảng Đông sang đây chiêu nạp.
Tên gọi Cà Mau có nguồn gốc từ cách đồng bào Khmer gọi tên vùng đất này là “Tưk Kha-mau”, có nghĩa là “nước đen”. Nước đen là màu nước đặc trưng do lá tràm của thảm rừng tràm U Minh rụng xuống làm đổi màu nước. Cà Mau là vùng đất hội tụ của sông ngòi, kênh rạch chằng chịt nên phương tiện đi lại là “một bước xuống xuồng”.
Theo các tài liệu khảo cứu, nghề đóng ghe xuồng ở Cà Mau được phát triển từ các tỉnh miền Trung và Đông Nam bộ. Những người thợ lành nghề đã vì mưu sinh mà di chuyển dần xuống phía Nam, lập nên những trại xuồng, rồi theo thời gian, họ sáng tạo nên nhiều loại xuồng ghe phù hợp với điều kiện đi lại trên sông rạch ở Cà Mau, như xuồng ba lá, ghe tam bản, ghe bầu, ghe chài...
Nơi đây có các nghề truyền thống như hầm than, đan lát, dệt chiếu, nấu rượu... qua hàng trăm năm đã tạo nên các thương hiệu nổi tiếng, như chuối khô Kiểu Mẫu, đan lát Thới Bình, rượu đế Tân Lộc, chiếu Tân Thành, mật ong U Minh, than đước Năm Căn, ba khía Rạch Gốc...
Đến Mũi Cà Mau, ngoài việc chiêm ngưỡng những điều kỳ diệu không nơi nào có được là ngắm mặt trời mọc và lặn trên vùng cực Nam của Tổ quốc, chúng ta còn có thể thưởng thức những món ăn đặc sản được chế biến từ tặng vật của biển và rừng, bơi xuồng trong những khu rừng đước nguyên sinh, tham quan cách thức cất nước ngọt từ nước biển của ông cha thời đánh Mỹ tại vùng căn cứ địa cách mạng nổi tiếng này.
Thú vị nhất là được đi gác kèo ong tại Khu sinh quyển Mũi Cà Mau. Theo người dân nơi đây, nghề gác kèo ong có từ thuở đi khai phá Đất Mũi. Ông Trần Văn Luận, người theo cha gác kèo ong từ năm 9 tuổi, gia đình hiện có 250 miếng kèo, cho biết: “Mật ong ngon nhất khi được “ăn” trong khoảng tháng 11 - tháng 3 âm lịch. Cuối tháng 7 âm lịch, bông tràm bị đổ, rữa và tràm thay lá thì hết mùa ăn ong.
Kèo ong làm bằng cây tràm chất lượng hơn các loại cây tạp. Làm kèo cũng là một nghệ thuật để dụ ong. Cây tràm phơi nắng khoảng 1 tháng rồi đẽo và phơi thêm 3-4 nắng nữa cho miếng kèo bóng, thoa sáp ong lên, để nửa tháng sau cây kèo chuyển sang màu sậm đen sẽ tạo mùi quyến rũ ong đến làm mật”.
Cùng với cảm giác lênh đênh, luồn lách trong rừng tràm, theo chân những người gác kèo đi ăn ong cũng là một trải nghiệm thú vị với cảm giác hồi hộp khi đàn ong túa ra lúc bị xông khói, vui khi thưởng thức mật ong rừng chính hiệu ngọt lịm giữa bao la rừng tràm. Có lẽ, từ 300 năm trước, những người đi mở cõi cũng đã từng thưởng thức và mê đắm những sản vật hồn hậu, phóng khoáng như vậy của đất rừng phương Nam.
 |
Khu dự trữ sinh quyển thế giới Mũi Cà Mau. Ảnh: LINH GIANG |
3. Ấp Mũi, thuộc xã Đất Mũi, huyện Ngọc Hiển là nơi đặt mốc tọa độ quốc gia, định vị lãnh thổ đất liền Việt Nam. Trên dải đất lấn biển này, những cư dân quanh năm gắn bó cùng biển cả đang chuẩn bị đón chào năm mới 2014. Ông Trần Thanh Tùng, Trưởng ban nhân dân ấp Mũi, rổn rảng: “Ở đây, tết không của riêng nhà nào mà của cả xóm, cả ấp. Nhà nào có món gì ngon mọi nhà trong xóm đều có”.
Ấp Mũi bây giờ vẫn gìn giữ được những ngôi nhà sàn không có cửa, nét văn hóa thể hiện cuộc sống bình yên và hiếu khách của con người nơi đây. Ông Nguyễn Văn Mốt, Bí thư Chi bộ ấp Mũi, thổ lộ: “Mấy năm gần đây, bà con ấp Mũi sắm sửa tết rình rang hơn, mọi thứ đều sung túc hơn. Dù vậy, người dân nơi đây vẫn đón tết với không khí của ngày xưa”.
Suốt một ngày lang thang tham quan Đất Mũi, đêm về được nằm trong mái nhà dưới tán rừng đước mênh mông không có cửa, gió tươi từ mặt sông hồn hậu thổi vào mát rượi cả tim gan, thật không có gì thú vị hơn. Đêm ở Đất Mũi làm tôi thao thức. Tôi cảm nhận, Đất Mũi cũng đang cựa mình.
Ở Mũi Cà Mau, bên trong đất liền, các cánh rừng tràm nguyên sinh nối tiếp như khẳng định vị trí độc tôn của mình trên mảnh đất này. Còn bên ngoài, dọc ven bờ biển là cây mắm, cây đước, hai loài đặc hữu của Đất Mũi Cà Mau. Cây mắm âm thầm lấn từng bước vươn ra biển, thu gom phù sa để cây đước bám theo sau giữ lấy. Chúng nhịp nhàng từng bước, từng bước làm chót mũi Cà Mau ngày càng thêm rộng ra về phía biển.
Hơn 300 năm trước, ông cha ta đã băng rừng, vượt biển mở mang bờ cõi. Từ một tên đất chỉ được gọi và ghi nhớ trong ký ức của mỗi người, nay vùng Đất Mũi Cà Mau mang trong mình hơi thở của sức trẻ. Đêm, đất vẫn không ngủ yên, vẫn cựa mình và thở, bởi vùng Đất Mũi đang vươn ra biển.
